Description
چكيده
تا پیش از سال 1384 فرایندهاي نظافت شهری تهران به صورت دستی و نیمهمکانیزه صورت میگرفت که این امر با بروز مشکلات زیست محیطی مختلفی همراه بوده و فرایند از کارایی و اثربخشی لازم برخوردار نبود. در سال 1384 و با دستور جناب آقای دکتر قالیباف، مکانیزه نمودن فرایند خدمات شهری به عنوان یکی از اقدامات مهم در دستور کار معاونت خدمات شهري شهرداري قرار گرفت و بعد از سپری کردن دورههای اجرای آزمایشی در دو منطقه، و گسترش در تمامی مناطق 22گانه تهران، اکنون دوره تکامل را سپری مینماید. مكانيزاسيون خدمات شهري در هفت حوزهي اصليِ جمعآوري زباله، رفت و روب، جمعآوري خاك و نخاله در سطح محدود، جمعآوري چوب و سرشاخه، لايروبي و شستوشوي المانهاي شهري (جدولها، ايستگاههاي اتوبوس، علائم ترافيكي، گاردريلها و …) صورت گرفته است كه به نوبه خود باعث گردیده تا عملکرد مجموعه متصدی نظافت شهر تهران از پیشرفتهای قابل توجهی برخوردار شده و علاوه بر افزایش رضایت شهروندان سطح بهداشت شهر نیز افزایش یابد. از آنجا كه بررسي هر كدام از حوزههاي فوق خارج از حوصله اين مقاله است، لذا تجربه مكانيزاسيون نظام جمعآوري زباله که بیشتر از سایر حوزهها توسعه یافته و نمود بیشتری دارد در قالب بيان ضرورتها، مراحل اجرا و دستاوردهاي اين طرح ارائه ميشود.
مقدمه
نتایج تحقیقات نشان میدهد که در سیستم مدیریتی موجود در بسیاری از شهرهای کشور مشکلات مختلفی از جمله مدیریت سنتی، عدم آگاهی از فناوريهاي جدید، فقدان پشتوانه تحقیقاتی لازم و بالاخره عملکرد پائین و غیربهداشتی وسائل و روشهای جمعآوری زباله، سبب تلنبار شدن زبالهها در نقاط مختلف شهر، نشت شیرابه و تجمع حیوانات ولگرد، حشرات، موش و غیربهداشتی شدن فضای کلی شهر شده است. در این میان یکی از راهبردهای موفق در جمعآوری مواد زائد، مکانیزه کردن سیستم جمعآوری زباله است که بهرهگیری از آن از سالها پیش در کشورهای توسعهیافته آغاز شده است.
مکانیزه کردن سیستم جمعآوری مواد زائد علاوه بر ارتقاء سطح بهداشت عمومی، راهحلی است در جهت بهینه و اقتصادی کردن سیستم، زیرا جمعآوری سنتیِ مواد زائد شهری کاری بسیار پرزحمت و مشکل است که نسبت به سیستم جمعآوری مکانیزه نیاز به صرف هزینه و کارگر بیشتری دارد.
در روش سنتی شهروندان شبها زبالهها را جلو درب منزل قرار میدادند و نیروهای خدماتی شهرداری زبالهها را شبانه به وسیله وانت نیسان جمعآوری میکردند. این روش که در تهران سالیان طولانی (بین سالهای 1364 تا 1385) مورد استفاده بود، ضعفهای بسیار برجستهای داشت که از آن جمله میتوان به سرعت پایین و نیاز به نیروی انسانی و تعداد خودروهای زیاد اشاره کرد. در روش سنتی کیسههای زباله از جلو درب منازل در سطح شهر جمعآوری میشد که با توجه به ظرفیت پایین وانت نیسانها، نیازمند بهکارگیری تعداد نیروی انسانی و خودروهای بسیار بالایی بود. علاوه بر آن اگر اين روش ادامه پيدا ميكرد، هم اكنون نقاط انباشت زباله به حدود 3 میلیون نقطه ميرسيد و به واقع تأمين نيروي انساني و خودروهاي لازم را با مشكل جدي مواجه ميكرد.
در روش جدید با پیادهسازی سیستم مکانیزاسیون، زباله توسط مردم در مخازن 1100 لیتری سطح شهر ذخیره میگردد که به این ترتیب نقاط انباشت زباله به حدود 60 هزار نقطه کاهش یافته و از سوی دیگر با توجه به مکانیزه شدن و افزایش ظرفیت خودروهای حمل زباله، علاوهبر افزایش سرعت عمل، تعداد نیروی انسانی و خودروهای مورد نیاز نیز کاهش چشمگیری داشته است.
علاوهبر اشاره کوتاهی که در بالا به چرایی استفاده از سیستمهای مکانیزه شد، ضرورتهاي پيادهسازي طرح مكانيزاسيون جمعآوری زباله را ميتوان به شكل زير فهرست كرد:
• پایین بودن کارایی و اثربخشی فرایندهای جمعآوری زباله به روش سنتی؛
• تعداد بالای وسائل نقلیه جمعآوری و نیروی انسانی مورد نیاز و بالتبع هزینه جمعآوری بالا؛
• بالا بودن تعداد نقاط انباشت زباله شهر تهران که این امر به نوبه خود بروز مشکلاتی چون جاری شدن شیرابه، اختلافات شهروندی، پارگی و پراکندگی کیسههای زباله، آلودگی معابر، گرفتگی جویها و انهار، تکثیر جانوران موذی و نارضایتی شهروندان را به دنبال داشت؛
• همگامسازی مدیریتی و فناورانه فرایندهای جمعآوری زباله شهر تهران با پیشرفتهای صورت گرفته در کل شهر تهران و جهان؛
توصیف خلاصه فرآیند مکانیزه شدن جمعآوری زباله در سطح شهر تهران
فرآیند جمعآوری زباله در سطح شهر تهران از قدیم شامل دو مرحله بوده است. در مرحله اول زبالهها به شکل یدی از جلو درب تکتک منازل جمعآوری و به کمک وانتنیسانها به ایستگاههای میانی منتقل میشدند. در مرحله دوم، در ایستگاههای میانی زباله از روی وانتنیسانها به ماشینهای بزرگتر منتقل شده و از آنجا به خارج از شهر ارسال میگشت. در حال حاضر هر دوی این مراحل تا حدود بسیار زیادی به شکل مکانیزه درآمده است. در مرحله اول خودروهایی مخصوص، زباله موجود در مخازن 1100 لیتری در سطح شهر را با کمک دو بازوی پرس تخلیه و متراکم مینمایند. با توجه به ظرفیت بالای خودروهای حمل زباله نسبت به وانتنیسانها، متراکمسازی زباله، و نقاط توقف بسیار کمتر، سرعت عمل در این مرحله بسیار بالا رفته و کاهش نیروی انسانی مورد نیاز را در پی داشته است. اما از آنجا که ظرفیت این کامیونها (6 تا 10 تن) برای انتقال زباله به خارج از شهر همچنان به صرفه نیست، لذا آنها نیز زباله را به 11 ایستگاه میانی داخل شهر منتقل نموده تا در مرحله دوم، بعد از توزین بار هر کامیون، زباله آن به خودروهای سمیتریلری که ظرفیت بالاتری (بین 18 تا 22 تن) دارند منتقل گردد. این انتقال نیز به شکل کاملاً مکانیزه انجام میشود و در نتیجه سرعت و عملکرد بهتری نسبت به گذشته به دنبال دارد. بعد از بارگیری سمیتریلرها، زباله به خارج از شهر و ایستگاههای دفع و بازیافت منتقل میگردد.
مراحل انجام پروژه
پیشینه اجرای طرح مکانیزاسیون فرآیند جمعآوری زباله در تهران به حدود سال 1372 برمیگردد که فناوری یک سیستم مکانیزه جمعآوری زباله از آلمان به تهران منتقل شد. این سیستم به شکل آزمایشی ابتدا با نصب 30 دستگاه مخزن مکانیزه در مناطق 6 و 11 در سال 1372پیاده شد .
از جمله عواملی که موجب شد، مجدداً این طرح در دستور کار قرار بگیرد، علاوه بر آشنایی قبلی مدیران به جمعآوری مکانیزه زباله از سالهای دهه هفتاد، اجرای موفق طرح مکانیزاسیون جمعآوری زباله در جزیره کیش و بازدید مدیران شهرداری تهران از این طرح بود که انگیزه کافی را برای از سرگیری آن در شهر تهران ایجاد نمود. همچنین طرحی که در دوره قبلي مديريت شهر تهران (1382-1384)، برای متمرکز کردن نقاط انباشت زباله اجرا شد، زمینه اجرای بخشی از طرح مکانیزاسیون را تسهیل کرد. در آن طرح در محلهایی که به شکل معمول محل انباشت زباله بود، سبدهایی فلزی مشبکی مستقر شد تا مردم زبالههای خود را داخل این سبدها قرار دهند و پراکندگی نقاط انباشت زباله کاهش یابد؛ این طرح علاوه بر اینکه فرهنگ گذاشتن زباله در یک نقطه به جای چندین نقطه را میان شهروندان ترویج کرد، شرایطی را فراهم کرد تا بعدها از محل همین سبدها به عنوان محل نصب مخازن زباله (یکی از چالشهای اولیه اجرای این طرح) استفاده گردد.
در سال 1384 با دستور اکید و حمايت ويژه شهردار محترم تهران این طرح مجدداً در دستور کار شهرداری تهران قرار گرفت و تاکنون در سه فاز به مرحله اجرا درآمده است:
1. فاز اول (1384-1385): اجرای آزمایشی
2. فاز دوم (1385-1387): گسترش طرح در تمام مناطق تهران
3. فاز سوم (1388 تا به مروز): دوره تکامل
فاز اول: اجرای آزمایشی
در فاز اول که از سال 1384 شروع و تا سال 1385 ادامه داشت، طرح به شکل آزمایشی در منطقه 22 و دو ناحیهی منطقه 3 اجرا شد. منطقه 22 به دلیل جدید بودن و داشتن شبکه دسترسی و معابر استاندارد که عبورومرور کامیونهای مورد نیاز برای حمل زباله را تسهیل میکرد، انتخاب شد. منطقه 3 ترکیبی از بافت قدیم و جدید تهران را در خود جای داده است؛ مثلاً دهونک در این منطقه دارای بافت سنتی و کوچههای بسیار کمعرض است در حالی که مناطق ملاصدرا، دروس و ونک از مناطق دارای بافت مدرنتری میباشند. به این ترتیب این منطقه نیز انتخاب شد تا با اجرای آزمایشی طرح در آن، موانع و راهحل رفع آنها بهتر شناسایی شود و اجرای طرح در سایر مناطق شهر تهران، اعم از مناطق قدیمی و جدید با موفقیت بیشتری همراه گردد.
در فاز اول در این دو منطقه مراحل زیر اجرا شد:
1. جانمایی مخازن 1100 لیتری
اولین مانع نصب مخازن زباله تعيين مكان آنهاست چرا كه مخازن موجب اعتراض ساکنین آن محل ميشود. کاری که برای رفع این مشکل انجام شد، این بود که محلهایی را که با مرور زمان به عنوان محل انباشت زباله درآمده و از سوی ساکنین پذیرفته شده بود، برای نصب مخازن انتخاب شدند. همچنین سبدهایی که در طرح قبلي برای متمرکز کردن زبالهها در یک نقطه نصب شده و تا حدودی بین ساکنین محل جا افتاده بودند، با مخازن 1100 لیتری جایگزین شدند.
2. اطلاعرسانی به مردم
در مرحله بعد، در سطح محلات اطلاعرسانی انجام شد و از مردم خواسته شد که زبالههای خود را داخل این مخازن قرار دهند.
3. جذب پیمانکاران در حد نیاز
پیمانکاران در ابتدا توسط سازمان خدمات موتوری انتخاب و شروع به کار می نمودند.در ادامه و با پیشرفت های صورت گرفته پیمانکاران جدیدی نیز با ماشین آلات جدید به این مجموعه اضافه شدند.
4. خرید ماشینآلات و اجاره به پیمانکاران
در ابتدا و تا زمانی که طرح به شکل آزمایشی اجرا میشد، شهرداری تهران تعدادی ماشینآلات جمعآوری زباله خریداری و به پیمانکاران مجری در این دو منطقه اجاره داده میشد؛ اما در فاز دوم که اجرای طرح در تمام مناطق تهران بود، پیمانکاران، خود ملزم به خرید ماشینآلات شدند. در حال حاضر، تعداد ماشینآلات هر پیمانکار یکی از ملاکهای رتبهبندی آنها محسوب میگردد، اگرچه هم اکنون نیز به پیمانکاران ماشینآلات اجاره داده میشود.
5. آموزش نیروی انسانی (مدیران، رانندگان و کارگران شرکتهای پیمانکار)
برای استفاده بهینه از تجهیزات جدید و اجرای درست طرح مکانیزاسیون جمعآوری زباله، کلاسهایی آموزشی برای افراد درگیر در این پروژه، اعم از مدیران، رانندگان و کارگران برگزار شد.

مکانیزاسیون جمع آوری پسماند
فاز دوم: گسترش طرح در تمام مناطق تهران
بعد از دوره آزمایشی (فاز اول) که حدود یکسال به طول انجامید، این طرح در طول 2 سال در سایر مناطق تهران اجرا گردید. علیرغم نگاه منفی بعضی از مدیران شهرداریهای 22گانه تهران به طرح مکانیزاسیون جمعآوری زباله، پیش از اجرای آزمایشی آن، بعد از اجرای موفقیتآمیز آن در مناطق 22 و 3، بسیاری از آنها، به شکل داوطلبانه خواستار اجرای هر چه سریعتر آن در مناطق و نواحی خود شدند، بطوری که تا سال 87 تمام 22 منطقه شهر تهران تحت پوشش مکانیزاسیون جمعآوری زباله قرار گرفت. در فاز دوم نیز مانند فاز یک مراحل زیر انجام شد:
1. جانمایی مخازن 1100 لیتری؛
2. اطلاعرسانی به مردم از طریق پلاکارد و تبلیغات تلویزیونی؛
3. خرید ماشینآلات و اجاره به پیمانکاران؛
4. شناسایی و جذب پیمانکاران؛
5. آموزش نیروی انسانی (مدیران، رانندگان و کارگران شرکتهای پیمانکار)؛ در فاز دوم علاوه بر مراحل فوق مرحله زیر نیز اجرا شد:
6. کنترل عملکرد از طریق ارزیابی ضریب نفوذ مکانیزاسیون
یکی از مراحل پیادهسازی طرح مکانیزاسیون در فاز دوم، تعریف ضریب نفوذ مکانیزاسیون برای کنترل عملکرد مکانیزاسیون در حوزههای مختلف خدمات شهری (جمعآوری زباله، روفت و روب و…) بود. ضریب نفوذ مکانیزاسیون با توجه به تعداد و عملکرد وسایل مکانیزه مورد بهرهبرداری تعریف میشود. به عنوان مثال، هر چه تعداد ماشینهای بارگیری زباله از طریق مخازن 1100 لیتری و تناژ زباله جمعآوری زباله در یک منطقه بیشتر باشد، ضریب نفوذ مکانیزاسیون جمعآوری زباله در آن منطقه بالاتر خواهد بود.
نحوه کاربرد ضریب نفوذ مکانیزاسیون به این شکل است که سازمان مدیریت پسماند طی ارسال گزارشهایی به مناطق، تغییرات ضریب نفوذ مکانیزاسیون هر منطقه را به مدیران آن منطقه منعکس مینماید و مسئولان منطقه علت کاهش یا افزایش آن را پیگیری میکنند. به عنوان مثال اگر ضریب نفوذ مکانیزاسیون یک منطقه کاهش یافته باشد، امکان دارد بعد از پیگیری مسئولین علت آن کاهش تعداد کامیونهای حمل زباله ارزیابی شده و به این ترتیب دستورات لازم برای رفع این مشکل صادر گردد.
در حال حاضر تمام مناطق تهران در حوزه جمعآوزی زباله از ضریب نفوذ مکانیزاسیون خوبی برخوردارند به طوری که این ضریب معمولاً بین 50 تا 80 درصد و در مواردی تا 90درصد ثبت شده است. البته باید به این نکته نیز توجه داشت که کم بودن ضریب نفوذ مکانیزاسیون نشان دهنده ضعف اجرای طرح در یک منطقه نیز نیست بلکه در مناطقی به علت شبکه دسترسی نامناسب و وجود معابر با عرض کم، مانند مناطق دارای بافت سنتی، امکان استفاده از تمام ظرفیت ماشینآلات جمعآوری زباله نمیباشد و در نتیجه ضریب نفوذ مکانیزاسیون در این مناطق پایینتر است. در محلاتی که مشکل عبور و مرور کامیونهای جمعآوری زباله وجود دارد، همچنان روش سنتی یعنی استفاده از وانت نیسانها اجرا میگردد.
فاز 3: دوره تكامل
بعد از پیادهسازی طرح مکانیزاسیون جمعآوری زباله در سطح شهر تهران، فعاليتهاي مختلف ديگري جهت بهبود عملکرد این طرح خصوصاً در مراحل انتقال به اجرا در آمد كه در اينجا به دو مورد ارتقاء عملکرد ایستگاههای میانی و ایجاد سیستم یکپارچه توزین اشاره ميشود.
1. ارتقا عملکرد ایستگاههای میانی
کاهش ارتفاع سکوهای تخلیه برای بهبود فرآیند تخلیه، نصب باسکول دوطرفه در ایستگاه برای افزایش دقت تخلیه و بارگیری زباله، و روبسته کردن سمیتریلرها از جمله فعالیتهایی است که در دوره تکامل ایستگاههای میانی اجرا شد.
2. ایجاد سیستم پايش و توزین
در حال حاضر یک سیستم یکپارچه توزین طراحی و پیاده شده است که به کمک آن کارشناسان واحد انفورماتیک و آمار سازمان مدیریت پسماند میتوانند تمام حرکات خودروهای جمعآوری و حمل زباله را از سطح شهر، ایستگاههای میانی تا مقاصد نهایی خارج از شهر مشاهده و کنترل نمایند. به عبارتی میتوان ادعا کرد که تقریباً کل سیستم جمعآوری و انتقال زباله، به شکل لحظهای زیرنظر سازمان مدیریت پسماند در حال انجام است. در حال حاضر اکثر کامیونهای جمعآوری زباله و تمام سمیتریلرها مجهز به سامانه مكانياب (GPS) شدهاند و مسیر حرکت، محل و میزان توقف آنها کنترل میگردد.
همچنین در ایستگاههای میانی باسکولهایی نصب شده است که علاوه بر اندازهگیری بار، مجهز به پلاکخوان نیز میباشند و مستقیماً وزن بار هر کامیون را با شماره پلاک آن ثبت میکنند. وزن زبالهای که روی سمیتریلرها بارگیری میشود همراه پلاک آنها نیز ثبت میگردد تا در مقاصد نهایی مثل مجتمع آرادکوه کنترل گردد تا وزن زباله بارگیری شده کم نشده باشد. این اطلاعات به صورت آنی به واحد انفورماتیک و آمار سازمان مدیریت پسماند منتقل و توسط کارشناسان سازمان در هر لحظه کنترل میشود. پیش از اجرای این سیستم به دلیل عدم امکان کنترل ماشینها در مسیر انتقال زباله تخلفاتی صورت میگرفت.
3. نوسازی ناوگان و خودروهای مکانیزه
سازمان مدیریت پسماند با بررسی های صورت گرفته به خرید ماشین آلات جدید و نوسازی ناوگان موجود پرداخته است.در این خصوص مذاکرات مختلفی با شرکت های سازنده داخلی و خارجی صورت پذیرفته است.از این ماشین آلات جدید می توان علاوه بر رفت وروب و نظافت شهر تهران و جمع آوری و حمل زباله ها، در شرایط بحرانی همچون آب گرفتگی ها، بارش های برف وبلایای طبیعی نیز استفاده نمود.
منافع و فواید
منافع و فوايد اين طرح را ميتوان در دو بخش دستاوردهاي عمومي و دستاوردهاي مرتبط با برنامههاي تحول اداري طبقهبندي نمود.
الف) دستاوردهاي عمومي
• کاهش تعداد نقاط جمعآوری پسماندهای شهری از حدود 3 میلیون نقطه در روز به حدود 60 هزار نقطه؛
• تخلیه زباله در هر ساعت از شبانهروز در مخازن استاندارد توسط شهروندان و جلوگيري از پراکندگی کیسههای زباله؛
• کاهش اثرات آلودگی حاصل از پراکندگی کیسهها و حفظ منظر عمومی؛
• افزایش سطح بهداشت شهر تهران در نتيجهی کاهش مشکلاتی چون جاری شدن شیرابه و تکثیر جانوران موذی؛
• افزایش اثربخشی و کارایی جمعآوری و انتقال پسماند با به كارگيري ماشینآلات خودکار و مکانیزه؛
• کاهش دفعات جمعآوری زبالهها و در نتیجه کاهش تعداد وسائل مورد نياز بين 20 تا 40 درصد كه موجب صرفهجويي در هزینهها و افزایش بازدهی شده است؛
ب) دستاورهاي مرتبط با برنامههاي تحول اداری
1. ساماندهای نیروی انسانی و تمرکز زدائی
با پیادهسازی طرح مکانیزاسیون جمعآوری زباله تعداد زیادی از کارکنان شهرداری شاغل در این حوزه پس از بازنشستگی جایگزین نشده و بدین ترتیب بدنه سازمان از کوچکسازی قابل توجهی برخوردار گردید. همچنین هر چند که تا پیش از پیادهسازی طرح مکانیزاسیون خدمات شهری، بخش قابل توجهی از فرایندهای جمعآوری زباله شهر تهران به بخش خصوصی واگذار گردیده بود اما به واسطه واگذاری تعداد زیادی از ماشینآلات مکانیزه سازمان به بخش خصوصی، بخشهای دیگری از کارکنان سازمان به استخدام پیمانکاران بخش خصوصی درآمده یا خود یک شرکت خصوصی تشکیل دادند و به این ترتیب تمرکز نیروی انسانی از شهرداری به سمت شرکتهای خصوصی منتقل شد.
2. افزایش بهرهوری و استقرار نظام جامع مدیریت عملکرد
با اجرای این طرح به واسطه کاهش تعداد نیروی انسانی و به کارگیری تجهیزات اتوماتیک و نیمه اتوماتیک، میزان بهرهوری در مراحل مختلف تا حد زیادی افزایش یافت. از سوی دیگر سازمان در تلاش است تا با افزایش نصب تجهیزاتی همچون دوربینهای مدار بسته، سیستم یکپارچه توزین و سیستم کنترلی GPS، فرایندهای مدیریت عملکرد را در حوزه مکانیزاسیون جمعآوری زباله گسترش دهد.
3. سلامت اداری
پس از پیادهسازی طرح مکانیزاسیون خدمات شهری فرایندهای نظارت و کنترل بر عملکرد پیمانکارن بخش خصوصی با شدت و دقت بیشتری نسبت به گذشته از سوی سازمان به مرحله اجرا درآمد. آموزش ناظرین، ایجاد لایههای مختلف نظارتی، پیادهسازی سامانه یکپارچه توزین، نصب سیستمهای GPS بر روی خودروهای مکانیزه و… همگی به نوبه خود باعث گردید تا زمینه بروز تخلفات در فعاليتهاي مختلف كاري بیش از پیش محدودتر گردد که این مهم به نوبه خود باعث ارتقاء سطح عرصه سلامت اداری گردید.
4. توانمندسازی و آموزش منابع انسانی
با ورود تجهیزات جدید پس از اجرای طرح مکانیزاسیون جمعآوری زباله درسال 1384 نیاز به آموزش پرسنل و نیروی انسانی شاغل در این حوزه بیش از هر زمان دیگری احساس گردید. لذا در همان ابتدای اجرای طرح، تمام پرسنل شاغل در این حوزه در سمتها و جایگاههای مختلف کاری تحت پوشش این دورههای آموزشی قرار گرفتند. از مهمترین این گروهها میتوان به ناظرین خدمات شهری، کارگران جمعآوری و انتقال پسماند، و رانندگان خودروهای مکانیزه اشاره کرد. از سوی دیگر با گذشت زمان و به همت سازمان مدیریت پسماند، دورههای آموزشی مختلفی به منظور به روزرسانی اطلاعات پرسنل شاغل در حوزه مکانیزاسیون خدمات شهری به مرحله اجرا گذاشته شده است، كه از آن جمله ميتوان به دورههاي آموزش قوانین راهنمایی و رانندگي، و تجهیزات ایمنی برای رانندگان خودروهای ناوگان مکانیزه اشاره نمود.
بیشتر بدانیم : تحلیلی بر مکانیزاسیون خدمات شهری
بازدیدها: 265
Reviews
There are no reviews yet.