توضیحات
حجم رو به افزايش توليد مواد زائد جامد از لحاظ كمي و كيفي از يك سو و لزوم كنترل آثار نامطلوب زيست محيطي و بهداشتي ناشي از اين تزايد از سوى ديگر، موجب گرديده تا امروزه مديريت مواد زائد جامد به عنوان يك اصل و شاخص شناخته شده در توسعه پايدار مطرح باشد .
اهميت شناخت منابع توليد مواد زائد جامد و روند كمي و كيفي آن در كليه مراحل مديريت مواد زائد جامد موجب گرديده تا طراحان و بهره برداران ضمن بررسي پارامترهاي مؤثر بر اين روند ، راه كارهاي مناسبي را جهت معين نمودن ميزان كميت و كيفيت ضايعات جامد پي جويي نمايند .
در ادامه اين مبحث سعي شده تا با نگاهي روشن ، اهميت شناخت كميت و كيفيت مواد زائد جامد از ديدگاه هاي مختلف به تصوير كشيده شود .
الف) اهميت شناخت كميت و كيفيت زايدات جامد در طراحي سيستم مديريت مواد زائد جامد :
بطور كلي در طراحي يك سيستم جديد در مديريت مواد زائد جامد شناخت :
- منابع توليد ضايعات جامد
- انواع زائدات جامد توليدي
- تركيبات تشكيل دهنده زائدات جامد
- ميزان كمي زائدات توليدي
- ميزان سرانه توليد زائدات جامد
به عنوان يكي از اركان مهم مطالعاتي محسوب شده و شناخت كمي و كيفي زائدات در راستاي اهداف نهايي طرح در كليه مراحل، ذخيره سازي، جمع آوري، حمل و نقل، پردازش و دفع و نيز انتخاب تجهيزاتي كه در هر يك از اين سيستم ها مورد استفاده قرار مي گيرند، بسيار مهم و ضـروري مي باشد .
از سوي ديگر ارزيابي ها و ارزشيابي هاى امكانات و تجهيزات مورد استفاده در اينگونه سيستم ها نيز منوط به وجود اطلاعات و داده هاي كمي و كيفي زائدات جامد توليد شده در سطح محدوده مورد مطالعه بوده و شناسايي اين موارد يكي از مهم ترين بخش هاي اين مــطالعات محسوب مي گردد .
وجود فرهنگ ، آداب و رسوم اجتماعي مختلف در يك جامعه ناهمگون و نيز تغييرات حال و آينده وضعيت اقتصادي، اجتماعي و سياسي جامعه نيز تاثير بسيار زيادي بر روي نرخ توليد زباله و به تبع آن تغييرات كمي و كيفي آن در مقاطع زماني مختلف مي شود . بنابراين ارائه هرگونه سيستم جديد در قالب طرح هاي جامع مديريت مواد زائد جامد مي بايست براساس نوع مصرف جامعه، ميزان توليد زائدات و تغييرات مؤثر بر توليد زباله و الگوي مصرف در آينده به گونه اي طراحي شود تا برنامه بتواند با شرايط اقتصادي، اجتماعي و زيست محيطي جامعه مطابقت داشته باشد .
ب ) اهميت شناخت كميت و كيفيت زايدات جامد در بهره برداري از سيستم هاي مديريت مواد زائد جامد :
شناخت منابع ، نوع و ميزان زائدات توليدي نقش بسزايي در كنترل عملكرد فعاليت هاي مرتبط با مديريت مواد زائد جامد داشته و تبيين استراتژي ها و برنامه ريزي هاي آينده عمدتا” براساس پيش بيني تغييرات در اين عنصر موظف صورت مي پذيرد .
ايجاد يك الگوي مناسب جهت شناخت و به روز كردن اطلاعات مربوط به توليد زائدات جامد شهري و صنعتي ، مديريت هاي شهري را قادر مي سازد تا به گونه اي روند رو به جلو ، در زمينه ارتقاء سطح بهره وري سيستم هاي مديريت مواد زائد جامد گام برداشته و در هر گام نسبت به تصحيح روند رو به رشد خود اقدام نمايند .
شناخت كميت و كيفيت زائدات توليدي بهره برداران از سيستم مديريت مواد زائد جامد را قادر خواهد ساخت تا طرح هاي نظارتي و كنترلي خود را در زمينه هاي :
- زائدات توليدي در صنايع
- زائدات توليدي در اماكن تجاري و اداري
- زائدات ساختماني
- زائدات شهري
- زائدات شبه شهري
- زائدات خطرناك
را تبيين و در نهايت بـا شناخت كامل ، نسبت به اجراي ساير برنامه هاي خود از قبيل :
- پردازش زائدات توليدي از منابع مختلف توليد
- دفع و دفن زائدات توليدي از منابع مختلف توليد
- اخذ تعرفه از منابع مختلف توليد
اقدام نمايند .
بخش اول
كليات
مقدمه :
زائدات جامد، كليه ضايعات جامدي را شامل مي گردند كه حاصل از فعاليت هاي انساني بوده كه معمولا” بدليل ناخواستگي و غيرقابل استفاده بودن از نقطه نظر توليدكننده ، بدور ريخته مي شوند .
از نظر مفهوم، لفظ “ زائدات جامد” در مجموع در برگيرنده مجموع اجرام نامتجانس ناشي از منابع توليد شهري در تركيب با ساير زائدات متجانس منشاء گرفته از ساير منابع صنعتي ، كشاورزي و معدني مي باشد .
زائدات جامد هيچگونه حالت معمول و يا استانداردي نداشته و در حقيقت در همه فعاليت ها و توسط همه توليد مي شوند . نرخ توليد زباله كاملا” متاثر از توسعه اقتصادي-اجتماعي و ميزان صنعتي شدن جامعه بوده و بسته به فصول مختلف سال و موقعيت جغرافيايي منطقه ، ميزان هاي مختلفي را شامل مي گردد .
عموما” افزايش سطح رفاه و آسايش عمومي به تبع آن افزايش فرهنگ شهرنشيني موجب افزايش بيشتر توليد زائدات جامد در كشورهاي در حال توسعه و توسعه يافته گرديده است ، جدول شماره (1) بيانگر نرخ و سرانه توليد زائدات جامد در برخي از شهرهاي آسيا مي باشد .
بررسي اطلاعات مربوط به توليد زائدات جامد در كشورهاي آسيايي مؤيد آن است كه اين اطلاعات به دليل :
- تفرق منابع توليد زائدات جامد
- فقدان يك برنامه جامع جهت جمع آوري اطلاعات از منابع اصلي
- فقدان سياست و يا بعبارتي عدم وجود قانون مواد زائد جامد
| شهر | توليد زباله (1000 تن) | سرانه توليد زباله (كيلوگرم/نفر × روز) |
سئول |
10512 | 8/2 |
| پكن | 3580 | 59/1 |
| جاكارتا | 1800 | 75/0 |
| بانكوك | 1380 | 88/0 |
| مانيل | 1150 | 50/0 |
| بمبئي | 730 | 55/0 |
| كوالالامپور | 160 | 29/1 |
جدول شماره (1) – ميزان توليد سرانه زائدات جامعه در برخي از شهرهاي مهم آسيا (ماخذ : (1989) UNCRD ).
عمدتا” غيرقابل دسترس ، غيرقابل اعتماد و خارج از محدوده اطلاعـاتي رايج مي باشد.
با اين نگرش و با توجه به اينكه انجام هر نوع فعاليتي در زمينه مديريت مواد زائد جامد، مستلزم شناخت منابع ، و طبقه بندي زائدات جامد مي باشد . در ادامه اين بخش سعي بر آن بوده تا در مرحله اول منابع توليد زائدات جامد و انواع آن مورد بحث و بررسي قرار گيرد و در ادامه پس از طبقه بندي زائدات جامد تركيبات موجود در هر طبقه مورد شناسايي قرار گيرند .
1- طبقه بندي (Classification) و تركيبات (Composition) مواد زائد جامد :
بي شك شناخت منابع و تركيبات موجود در انواع زائدات جامد توليدي يكي از مهم ترين مراحل مديريت مواد زائد جامد محسوب شده و برنامه ريزي جهت انجام كليه فعاليت هاي سيستم مديريت مواد زائد جامد، از آنجمله ، ذخيره سازي ، جمع آوري ، حمل و نقل ، پردازش و دفع زائدات جامد براساس اطلاعات و آناليز اطلاعات ناشي از اين مرحله خواهد بود .
وجود برخي از فاكتورهاي خارجي همانند؛ وضعيت جغرافيايي ، استاندارد و سطح زندگي شهري ، توسعه صنايع ، منابع توليد انرژي و نيز شرايط اقليمي موجب گرديده تا در خصوص انواع زائدات جامد توليدي ، هيچگونه تركيب استاندارد معمولي شناخته نشود .
بــررسي زائدات توليدي در كشورهاي در حال توسعه و يا كم توسعه مؤيد آن است كه درصد عمده اي از تركيبات زائد جامد شهري را در اين كشورها ، پسمانده هاي غذايي و يا تركيبات آلي تشكيل مي دهد به گونه اي كه ميزان توليد اين نوع از زائدات در اين كشورها رقمي مابين 45 تا 85 درصد از كل زائدات جامد توليدي را شامل مي گردد .
اين درحالي است كه ميزان زائدات قابل كمپوست دركشورهاي توسعه يافته تنها 25تا 45 درصد از كل زباله توليدي را به خوداختصاص داده كه اين ميزان بمراتب كمترازكشورهاي درحال توسعه مي باشد .
از سوي ديگر به تناسب گسترش استفاده از تكنولوژي هاي بسته بندي ، توسعه اين صنعت در كشورهاي پيشرفته يا در حال توسعه ، ميزان زائدات خاص اين نوع از صنايع نيز به تناسب افزايش سطح درآمد خانوارهـــا و نيز القاء فرهنگ مصرف گرايي ، به نحو چشمگيري در حال افزايش مي باشد به گونه اي كه در حال حاضر وجود تركيبات و زائدات بسته بندي حجم عمده اي از زائدات اينگونه كشورها را به خود اختصاص داده است .
همچنين به تناسب توسعه فرهنگ شهرنشيني درغالب كشورهاي پيشرفته ويادرحال توسعه نيز شاهد وجود درصدهاي متفاوتي از كاغذ ، شيشه ، مقوا ، پلاستيك و فلزات در جريان زباله توليدي مي باشيم .
در جدول شماره (2) تصوير روشني از وضعيت تركيبات عمده موجود در زائدات جامد در برخي كشورهاي آسيايي به نمايش گذارده شده است .
در ادامه اين مطلب با توجه به اهميت موضوع معين گرديده تا انواع نظرات موجود در زمينه طبقه بندي زائدات جامد ، جمع آوري و در ادامه تركيبات موجود در هر يك از اين طبقه بندي هاي ارائه شده مورد بحث و بررسي قرار گيرند.
1-1- طبقه بندي انواع زائدات جامد (Classification) :
1-1-1- طبقه بندي زائدات جامد برحسب نظريه Jager :
Jager مواد زائد جامد را برحسب منشاء توليد به سه قسمت فرعي به شرح ذيل طبقه بندي نموده است :
الف) زباله هاي خانگي مشتمل بر :
- پسمانده هاي عادي خانه هاي مسكوني
- زائدات حجيم توليد شده در منازل مسكوني
- خاكروبه هاي ناشي از رفت و روب خيابان ها
درصد تركيبات زباله |
||||||
| نام كشور | زايدات آلي | كاغذ | پلاستيك | شيشه | فلزات | ساير |
| برمه
لائوس اندونزي فيليپين تايلند مالزي سنگاپور |
80
3/54 2/70 6/41 6/48 2/43 4/44 |
4
3/3 9/10 5/19 6/14 7/23 3/28 |
2
8/7 7/8 8/13 9/13 2/11 8/11 |
0
5/8 7/1 5/2 1/5 2/3 1/4 |
0
8/3 8/1 8/4 6/3 2/4 8/4 |
14
5/22 2/6 9/17 2/14 5/14 6/6 |
جدول شماره (2) – درصد تركيبات موجود در زائدات جامد برخي از كشورهاي آسيايي (ماخذ : Hoornwegand Thomas 1999)
- زباله هاي بيمارستاني (بخش هاي اداري و آشپزخانه)
- فضولات دامداري ها و كشتارگاه ها
- زائدات باغباني و فضاي سبز
ب ) زائدات حاصل از تكنولوژي و تكنيك :
- مواد زائد تجاري
- مواد زائد كارخانجات و صنايع
- مواد زائد ساختماني
ج ) زائدات ديگر :
- پسمانده هاي بنزين و روغن
- زائدات لاستيك
- لاشه هاي اتومبيل هاي فرسوده (4)
1-1-2- طبقه بندي زائدات جامد برحسب نظريه سازمان بهداشت جهاني (W.H.O) :
سازمان بهداشت جهاني مواد زائد جامد را براساس منابع توليد به 4 طبقه و 14 زيرگروه به شرح ذيل تقسيم نموده است :
الف) مواد زائد جامد خانگي :
- خانه هاي مسكوني يك طبقه (ويلايي)
- مجتمع هاي مسكوني چند خانواره
- آپارتمان هاي بلندمرتبه و متوسط
ب ) مواد زائد جامد تجاري :
- مغازه ها
- رستوران ها
- ساختمان هاي اداري
- هتل ها و مهمانسراها
- مؤسسات و سازمان ها
- مجتمع هاي تجاري و بازارها
ج ) مواد زائد صنعتي :
- صنايع سبك و سنگين
- پالايشگاه
- كارخانجات شيميايي
- معدن
- نيروگاههاي توليد برق
د ) مواد زائد جامد ناشي از ساخت و ساز و تخريب (13)
1-1-3- طبقه بندي زائدات جامد براساس نظريه چوپانگلوس :
با توجه به اينكه منابع مواد زائد جامد بطور كلي بستگي به كاربري زمين و منطقه بندي دارد ، چوپانگلوس يكي ديگر از انواع تقسيم بندي زائدات جامد را ارائه نموده است :
الف) خانگي و مسكوني
ب ) تجاري
ج ) مؤسسات
د ) نخاله هاي ساختماني
ه ) تاسيسات شهري
و ) صنعتي
ز ) كشاورزي (10)
1-1-4- طبقه بندي زائدات جامد براساس نظريه BCBerlin :
براساس مطالعات طرح جامع مواد زائد جامد شهر تهران كه توسط مهندسين مشاور B.C برلين آلمان صورت گرفت . براساس الگوي آلمان طبقه بندي زباله را به شرح زير ارائه نموده است :
1 – مواد زائد ناشي از فعاليت هاي حفاري و معدن كاوي
2 – مواد زائد كشاورزي و صنايع غذايي
3 – ضايعات حاصل از پردازش چوب و توليد كاغذ ، مقوا ، خمير و مبلمان و اثاثيه
4 – ضايعات ناشي از صنايع نساجي و دباغي
5 – مواد زائد ناشي از پالايشگاه نفت و گاز
6 – مواد زائد حاصل از فرآيندهاي شيميايي (معدني)
7 – مواد زائد حاصل از فرآيندهاي شيميايي (آلي)
8 – مواد زائد ناشي از فعاليت هايي از قبيل پوشش مواد (Coating) مانند زنگزداها و مواد چسبنده
9 – مواد زائد ناشي از صنايع عكاسي
10- مواد زائد معدني حاصل از فرآيندهاي گرمايي
11- مواد معدني همـراه با فـلزات كه از صـنايع ذوب و پوشش فـلزات حاصل مي شوند ، آلياژهاي فلزات غيرآهني
12- مواد زائد حاصل از شكل دهي و جلاي فلزات، شيشه، سراميك و پلاستيك
13- مواد زائد نفتي
14- مواد زائد آلي كه بعنوان حلال بكار برده مي شوند
15- مواد جاذب، بسته بندي و پارچه جهت تميز كردن و . . .
16- مواد زائدي كه در اين دسته بندي منظور نشده اند
17- نخاله هاي ساختماني
18- مواد زائد حاصل از اماكن بهداشتي و درماني
19- مواد زائد ناشي از تصفيه خانه هاي آب
20- زباله هاي شهري و شبه تجاري، صنعتي و مواد زائد مؤسسات (14)
در مجموع نيز مي توان جهت تسهيل در امر شناسايي و طبقه بندي زايدات جامد آنها را در سه دستده عمده بشرح تقسيم بندي نمود :
- زباله هاي شهري
- زباله هاي صنعتي
- زباله هاي خطرناك (3 و 8)
1-2- تركيبات و مواد تشكيل دهنده زائدات جامد (Composition) :
بطور كلي شناخت تركيبات و مواد تشكيل دهنده زائدات جامد يكي از مهمترين شاخص ها در شناخت روند توسعه اجتماعي، اقتصادي و سياسي يك جامعه در حال رشد محسوب مي گردد .
علاوه بــر اين شناخت تركيبات حاوي زائدات جامد و مشخصات هر يك از آنها، مديريت سيستم هاي مواد زائد جامد را در تبيين سياست گذاري كلان، هدايت نموده و راه را در استفاده از تكنولوژي هاي مؤثر بر سيستم مديريت مواد زائد جامد، باز مي نمايد .
در مباحث گذشته، با انواع طبقه بندي زائدات جامد آشنا شديم . در اين مرحله با توجه به اين طبقه بندي ها مبادرت به شناسايي تركيبات و مواد تشكيل دهنده زباله خواهيم نمود .
1-2-1- زباله هاي شهري :
تركيبات و مواد تشكيل دهنده در زباله شهري در جدول شماره (3) آمده است . براساس اين جدول اجزاء تشكيل دهنده زائدات جامد شهري مطابق بــا شرح ذيل مي باشد :
پسمانده مواد غذايي[1]
آشغال[2]
خاكستر و مواد باقي ماند[3]
خاك و نخاله و زائدات ساختماني[4]
زباله هاي ويژه [5]
زائدات ناشي از عمليات تصفيه در تصفيه خانه هاي آب و فاضلاب[6]
از ســـوي ديگر زباله هاي شهري با توجه به منابع توليدكننده آنها داراي كميت و كيفيت هاي متفاوتي بوده كه منابع عمده توليدكننده زباله هاي شهري و تاسيسات و فعاليت هاي متداول توليدكننده و نوع زباله اي كه هر منبع خاص توليد مي نمايد در جدول شماره (4) آورده شده است (3) .
جدول شماره (3) – دسته بندي مواد تشكيل دهنده زباله شهري
اجزاء تشكيل دهنده |
مشخصات |
|||
پسماندهاي مواد غذايي |
باقيمانده مواد گوشتي، ميوه و سبزيجات ناشي از حمل، تهيه و طبخ مواد غذايي . از آنجايكه اين مواد فاسد شدني هستند، بويژه در شرايط آب و هوايي گـرم به ســرعت تجــزيه مي گردند . | |||
| آشغال | زباله هاي جامد اشتعال پذير و غيرقابل اشتعال، بجز مواد غذايي و يا ساير مواد فاسد شدني.نوعا” مواد آشغال كه اشتعال پذيرند شامل كاغذ، پلاستيك، چرم، لاستيك، مقوا، منسوجات و چوب هستند . مواد غيرقابل اشتعال شامل موادي مانند سفال، شيشه، قوطي هاي حلبي، قوطي هاي آلومينيومي، فلزات آهني و غيرآهني، خاك و ضايعات ساختماني مي باشند . | |||
| خاكستر و مواد باقيمانده | موادي كه از سوختن ذغال سنگ، كك و ساير زباله هاي اشتعال پذير باقي مي مانند. مواد باقيمانده ناشي از فعاليت نيروگاهها معمولا” در اين دسته بندي قرار نمي گيرند . خاكستر و مواد باقيمانده معمولا” بصورت مواد پودر مانند نرم و ذرات بسيار كوچك مواد سوخته شده مي باشند . | |||
| ادامه جدول در صفحه بعد | ||||
| ادامه جدول شماره 3- | ||||
ضايعات ساختماني و نوسازي بنا |
ضايعات ناشي از عمليات نوسازي و تعمير ساختمان ها و بناها . شامل گرد و خاك، سنگ، سيمان، آجر، گچ، الوار و عمليات حرارتي، چكش كاري، لوله كشي و الكتريكي | |||
| زباله هاي ويژه | ضايعاتي نظير آشغال هــاي خياباني و كنار جادهها، لاشه حيوانات، اتومبيل هاي اسقاطي و نظاير آن | |||
| زباله هاي ناشي از عمليات تصفيه خانه ها | ضايعات جامد و نيمه جامد موجود در پسآبها، عمليات پسآب هاي صنعتي و . . . | |||
منبع |
نمونه فعاليت يا محل توليد زباله |
انواع زباله |
مراكز مسكوني |
خانه هاي مسكوني، آپارتمان هاي كوچك، متوسط يا مجتمع هاي بزرگ | پس مانده مواد غذايي، آشغال، خاكستر و زباله ويژه |
| مراكز تجاري | فروشگاه ها، رستوران ها، مغازه ها، ادارات، هتلها، مهمانسراها، كتابفرشي ها، تعميرگاههاي اتومبيل، مراكز پزشكي، انستيتوها و غيره | پس مانده مواد غذايي، آشغال و خاكستر، ضايعات ساختماني، زباله ويژه و زباله هاي خطرناك |
| مناطق باز | خيابان ها، كوچه ها، پارك ها، باغ ها، زمين هاي بازي، سواحل، بزرگراه ها و غيره | آشغال، زباله هاي ويژه |
| مراكز تصفيه آب و فاضلاب | آب، فاضلاب، فرآيندهاي تصفيه آبهاي صنعتي و غيره | ضايعات مراكز تصفيه كه اساسا” شامل لجنهاي باقيمانده مي باشد |
جدول شماره (4) – منابع و انواع زائدات جامد توليدي در مناطق شهري
1-2-2- زباله هاي خانگي :
درصد اجزاء تشكيل دهنده زباله هاي خانگي متغير بوده و بستگي تام به مكان، فصل، شرايط اقتصادي، آب و هوا ، فرهنگ استفاده و مصرف و ساير عوامل ديگر دارد . به همين دليل اگر توزيع اجزاء تشكيل دهنده يك عامل اساسي در تصميم گيري هاي مديريتي باشد، مي بايست مطالعات ويژه اي صورت گيرد تا توزيع واقعي تركيبات تشكيل دهنده زائدات جامد را ارزيابي نمايد . از اشتباهات مرسوم در بسياري از مطالعات، عدم استفاده از اطلاعات جمع آوري شده مي باشد.
در گذشته به دليل اينكه دفن بهداشتي و سوزاندن زباله تنها گزينه هاي تصفيه و دفع مواد زائد جامد محسوب مي گريدند . آناليز اجزاء زباله خانگي اهميت كمتري داشت . افزايش قيمت مواد خام و انرژي در دهه 1990 منجر به اين ديدگاه شد كه روش هاي ديگري مانند بازيافت و استفاده مجدد از مواد براي احياء و بازيابي منابع مد نظر قرار گيرند . گسترش امكانات در سرتاسر اروپا براي بازيافت انرژي و مواد از زباله هاي خانگي توسط استفاده از سيستم هاي مكانيزه جداسازي منجر به دستيابي به روش هاي طبقه بندي گرديد . هم اكنون نيازها براي طبقه بندي مواد زائد خانگي به گروههاي مختلف بستگي زياد به امكانات بازيافت زباله دارد . از اين ديدگاه مي توان زائدات خانگي را به صورت زير طبقه بندي نمود.
- طبقه بندي براي بازيافت انرژي :
اگر زباله سوزانده شود بيشترين توجه به ارزش حرارتي آن مي باشد . همچنين عوامل ديگري از جمله چگالي و درصد رطوبت آن مورد توجه مي باشند . مناسبترين شيوه در اين طبقه بندي، نشان دادن محدوده اندازه هاي اجزاء زباله در هر دسته مي باشد .
- طبقه بندي براي بازيافت مواد :
ارزش بالقوه محصولات نهايي و نوسانات قيمت بازار، امروزه لزوم طبقه بندي براي بازيافت مواد را به سيستم ها ديكته مي كند.درحال حاضر موادقابل بازيافت از زبــاله هاي خانگي كه مي توانند بازار مناسبي داشته باشند، محدود به فلزات آهني و غيرآهني، كاغذ، پلاستيك، شيشه و كمپوست مي باشند.
الف) فلزات آهنــي : جداسازي مغناطيسي يك واحد عملياتي ســاده است كه مي تواند درصد فلزات آهني را تعيين نمايد .
ب ) فلزات غيرآهني : درصد فلزات غيرآهني در زباله بــراساس پژوهش هاي انجام گرفته در اروپا كمتر از يك درصد است كه غالبا” شامل آلومينيوم يا آلياژهاي آلومينيوم به شكل فويل، ورق هاي فويل، قوطي و ظروف آشپزخانه است . ساير فلزاتي كه ممكن است يافت شوند شامل حلبي، مس، سرب و آلياژهاي آنهاست .
ج ) كاغذ و پلاستيك : اين دو محصول با هم در نظر گرفته مي شوند . اگر چه پلاستيك (بصورت فيلم) لزومي به بازيافت ندارد ولي جدا نمودن آن بعنوان بخشي از فرآيند بازيافت كاغذ مهم است . كاغذ را مي توان در مبداء از زباله هاي خانگي تفكيك نمود و آگاهي از مقدار آن جهت ارزيابي اقتصادي سيستم هاي بازيافت الزامي است . از پليمرهاي مهم پلاستيك كه داراي پتانسيل بازيافت هستند مي توان به PVC ؛ PET و پلي اتيلن اشاره نمود .
د ) شـيشــــه : معمولا” شيشه هايي بازيافت مي شوند كه اندازه آنها 10 تا 40 ميليمتر مي باشد . جداســازي شيشه ها در مبداء انجام گرفته و در مخزن هاي بازيافت بطري ذخيره مي شوند .
هـ) كمپـــوست : تعيين مقدار مواد قابل فساد و مناسب زباله كه قابليت كمپوست دارند ضروري است . طبقه بندي اين دسته مواد برحسب اندازه صورت مي گيرد (14) .
1-2-3- زباله هاي تجاري :
طبقه بندي و تركيب زباله هايي كه منشاء تجاري دارند بستگي به مركز توليد آنها دارد . انواع مراكز توليد و تركيبات زباله هاي تجاري عبارتند از :
الف) ساختمان هاي اداري : غالب زباله كاغذ همراه با مقادير نسبتا” كم از ساير مواد ديگري مي باشد . شاخص توليد كاغذ و كارتن در اين نوع حائز اهميت است .
ب ) رستوران ها : اكثر زباله هاي ناشي از رستوران ها شامل مواد فسادپذير يا مواد آلي همراه با مقادير نسبتا” كمي كاغذ ؛ شيشه ؛ چيني و پلاستيك مي باشد .
ج ) بازار : فعاليت بازار نوع مواد زائد جامد را تعيين مي كند، اما از آنجاييكه تفكيك در مبداء همراه با جمع آوري جداگانه در نظرگرفته مي شود طبقه بندي چنين موادزائدي به مديريت آنها كمك مي كند . يك نمونه از طبقه بندي معمول شامل موارد زير مي باشد :
- غذا
- كاغذ و پلاستيك
- منسوجات
- بطري هاي شيشه اي
- پلاستيك
- ساير مواد
د ) هتل ها و مهمانسراها : اين زباله ها شبيه به زباله هاي خانگي مي باشد و شامل موارد زير مي گردد :
- مواد قابل فساد
- كاغذ و كارتن
- پلاستيك
- فلزات
- منسوجات
- شيشه
- مواد قابل احتراق
- مواد غيرقابل احتراق
- موارد ريز (كمتر از 20 ميليمتر) (14)
1-2-4- مواد زائد ساختماني ناشي از تخريب :
زباله هاي ساختماني در اثر فعاليت هاي نوسازي و تعمير واحدهاي مسكوني و ساختمان هاي تجاري حاصل مي شوند . كميت توليد اينگونه از مواد را مشكل مي توان تخمين زد و اجزاء تشكيل دهنده آن متفاوت مي باشد اما غالبا” خاك، سنگ، بتون، آجر، پلاستر، الوار، كاغذ، پلاستيك، لوله هاي فلزي و قطعات الكتريكي مي باشد . از اينگونه مواد زائد مي توان جهت تسطيح زمين (پر كردن زمين) و در عمليات دفن بهداشتي بعنوان خاك پوششي استفاده نمود .
مواد زائد حاصل از عمليات از تخريب ساختمان ها و سازه ها بعنوان مواد زائد ناشي از تخريب طبقه بندي شده و اجزاء تشكيل دهنده آن شبيه مواد زائد ناشي از ساخت و ساز است .
اندازه ذرات آن از قطعات بيش از يك متر تا ذرات ريز غبار مي باشد (14) .
1-2-5- زباله هاي صنعتي :
مواد زائد صنعتي از نظر نوع كارخانجات اعم از صنعتي يا كشاورزي بسيار متفاوت است (4) . مواد زائد كشاورزي شامل فضولات دام ها و باقيمانده محصولات زراعي مي باشد (9) . زباله هاي صنعتي ناشي از فعاليت هاي صنعتي و تجاري نوعا” شامل آشغال، خاكستر، زباله هاي ساختماني و تخريب، زباله هاي ويژه و زباله هاي خطرناك مي باشند (3 و 8) .
جداسازي مواد زائد صنعتي از يكديگر مسئله ايست كه چه در زمان هاي گذشته و چه حال با اشكال امكان پذير بوده است . چاره اين امر اين است كه هر كارخانه و هر قسمت از آن داراي زباله دان ويژه اي باشد .
H.Strobe مواد زائد صنعتي و تجاري را از نظر طرق مختلف دفع به شش گروه تقسيم بندي نموده است :
الف) زباله هايي كه از نظر دفع اشكالات زيادي فراهم نمايند.
ب ) زباله هايي كه بايستي دفع شوند.
ج ) زباله هايي كه قابليت كمپوست شدن دارند.
د ) زباله هايي كه قابل احتراق هستند.
ه ) لجن ها و فضولات كه محلول در آب هستند.
و ) زباله هايي كه قابل برگشت به صنايع بوده و مجددا” احياء مي شوند (4).
براساس طبقه بندي صورت گرفته توسط WHO، زباله هاي صنعتي خود به سه دسته به شرح زير تقسيم بندي مي شوند :
- مواد زائد صنعتي غيرخطرناك
- زباله هاي خطرناك
- زباله هاي بيمارستاني
1-2-6- زباله هاي خطرناك :
بـــراساس قانون بازيافت و تبديل مواد آمريكا، زباله هاي خطرناك به صورت زير تعريف مي شوند :
مواد زائد خطرناك، مواد زائد جامد يا تركيباتي از زباله مي باشند كه به دليل كميت، غلظت يا خصوصيات فيزيكي، شيميايي و بيولوژيكي قادرند سبب افزايش مرگ و مير يا افزايش آسيب هاي غيرقابل بـــرگشت بطور جدي گرديده و يا سبب بروز بيماري هايي كه پس از مدتي قابل بهبود باشند مي گردند . اين ضايعات در اثر مديريت ضعيف در حين تصفيه، ذخيره نمودن، حمل و انتقال و دفع عـامل بـالقوه اي بـراي تهديـد سـلامتي انســان و محيــط زيسـت به شمار مي آيـند (11).
اين ضايعات در پنج گروه كلي طبقه بندي مي شوند كه عبارتند از :
الف) مواد راديواكتيو
ب ) مواد شيميايي
ج ) زباله هاي بيولوژيك
د ) مواد قابل اشتعال
ه ) مواد زائد قابل انفجار
الف) مواد راديواكتيو :
اين گروه از زباله ها يا خود راديواكتيو هستند يا مواد راديواكتيويته را در خود نگهداري مي نمايند و به اصطلاح توسط اين مواد آلوده شده اند . اين ضايعات اغلب از كارخانجات انرژي اتمي و مراكز تحقيقاتي اتمي در كشاورزي و پژشكي بوجود مي آيند (4) .
ب ) مواد زائد شيميايي :
اين مواد را مي توان بطور كلي به دو دسته مواد شيميايي معدني و مواد شيميايي آلي تقسيم بندي نمود (11) . اكثر مواد زائد خطرناك شيميايي در چهار گروه طبقه بندي مي شوند كه عبارتند از :
1 – مواد آلي مصنوعي
2 – فلزات معدني ؛ نمك ها ؛ اسيدها و بازها
3 – مواد قابل اشتعال
4 – مواد قابل انفجار (5)
ج ) مواد زائد بيولوژيكي :
بيمارستان ها و مراكز تحقيقات بيولوژيكي منابع اصلي توليد مواد زائد بيولوژيكي مخاطره آميز مي باشند (7) . زباله هاي بيمارستاني بعلت اهميت بهداشتي از نظر جداسازي و كنترل به دو گروه تقسيم مي شوند؛ گروه اول شامل مواد زائد حاصل از اتاق عمل و سالن هاي پاتولوژي و ديگر اماكن كه بنحوي با بيماران و داروهاي سمي رابطه مستقيم و يا غيرمستقيم دارند مانند پسماندهاي حاصل از سالن هاي بيماران مانند گل ها، البسه، اغذيه و نيز باقيمانده هاي آزمايشگاه هاي ميكروب شناسي و غيره . گروه دوم زباله هايي كه در منازل پرستاران، اطباء و ساكن در بيمارستان بوجود مي آيند (4) .
سازمان حفاظت از محيط زيست آمريكا زبــاله هاي عفوني را به سادگي چنين تعريف مي نمايد “ زباله هايي كه قادرند بيماري عفوني را ايجاد نمايند . ” البته لازم به ذكر است كه طبق تحقيقات بعمل آمده در آمريكا تاكنون هيچ مدرك اپيدميولوژيكي وجود نداشته تا بتوان ثابت كرد اكثر زباله هاي بيمارستاني از زباله هاي خانگي عفونت زاتر مي باشند (13) .
د ) مواد قابل اشتعال :
اكــثر مواد زائد خطرناك قابل اشتعال بعنوان مــواد زائد خطـــرناك شيميايي نيز شناخته مي شوند (7) .
ه ) مواد زائد قابل انفجار :
مواد زائد قابل انفجـار حاصل فعاليت كارخانجـات سـازنده اسـلحه و مهمـات مي باشند . مواد قابل انفجار نظير مواد قابل احتراق، در محل نگهداري، هنگام جمع آوري و دفع خطر زيادي به همراه دارند بــه هميـن جهت علاوه بر اينكه جزء گروه مواد زائد خطرناك شيميايي هستند داراي گروه جداگانه اي مي باشند . اين مواد زائد به صورت جامد، مايع و گاز هستند (3 و 8) .
1-3 – خصوصيات و مشخصات زائدات جامد :
اطلاعات درمورد خواص موادزائد جامد در ارزيابي گزينه ها مانند نياز به تجهيزات، سيستم ها، طرح ها وبرنامه هاي مديريتي خصوصا” براي انجام عمليات دفع و بازيافت بسيار مهم مي باشد . شناخت خواص زباله تحت دو قسمت صورت مي گيرد(47) :
- خصوصيات فيزيكي
- خصوصيات شيميايي
هر گونه سيستمي كه بـراي پـردازش مواد زائـد جـامد بكـار بـرده مي شود مي بايست به گونه اي باشد كه با خواص متنوع زباله انعطاف پذيري لازم را دارا باشد . سعي بر مشخص نمودن خصوصيات زباله ها مخصوصا” زباله هاي شهري بمانند تمركز بر روي هدفي متحرك با سه جهت مختلف مي باشد.
عوامل متعددي كيفيت، تركيب، خواص فيزيكي و شيميايي مواد موجود در زباله را تحت تاثير قرار مي دهند . شدت ايـن تاثيرات درون يك جامعه متفاوت مي باشد به صورتي كه اين تغييرات از جامعه اي به جامعه اي ديگر، از سال به سال ديگر، در طي فصول مختلف و حتي در هر روز بروز مي نمايد .
سه هدف عمده تعيين خصوصيات زباله عبارتند از :
الف) كسب اطـلاعات پايه جهت آناليز برنامه هاي اقتصادي، مديريتي، طراحي و بهره برداري از سيستم هاي بازيافت و دفع . اين اطلاعات مي بايست تنوع موادي را كه پردازش مي شوند را شامل گردد .
ب ) اصلاح تجهيزات و برقراري مجدد آنها، مقدار و نوع زباله دفعي . براي اين منظور، در كل بازنگري در خواص مواد زائد جامد تغييرات مشخصه در قوانين يا اقتصاد را ملحوظ مي نمايد كه اين امر مي تواند بر توليد زباله تاثير داشته باشد .
ج ) بهينه سازي كارخانه، پايش مواد منتشره و آناليز تجهيزات بازيافت انرژي از زباله را مي توان با دستيابي به خصوصيات زباله تسريع نمود (7) .
1-3-1- خصوصيات فيزيكي مواد زائد جامد :
اطلاعات مربوط به خصوصيات فيزيكي زائدات جامد شامل موارد زير ميباشد :
الف) تعيين درصد مواد تشكيل دهنده
ب ) اندازه ذرات و توزيع آن
ج ) مقدار رطوبت
د ) دانسيته زباله (3 و 8)
1-3-1-1- تعيين درصد مواد تشكيل دهنده :
آگاهي از اجزاء و مواد تشكيل دهنده زباله براي ارزيابي و طراحي و انتخاب سيستم و برنامه هاي ذخيره سازي، حمــل ، پردازش و دفع امري لازم و ضروري است (6) . خاطرنشان مي سازد نوع زباله هاي هر كشور باكشور ديگر بسيار متفاوت بوده و نياز به الگوي ويژه خود دارد . آنچه مسلم است درصد تركيب زباله هاي شهري با توجه به اماكن توليد، وضعيت اقتصادي مردم ، فصول سال و بسياري از عوامل ديگر متفاوت بوده و همواره قابل تغيير است كه در اعمال روش هاي مديريت و وسايل و لوازم كار مؤثر خــــواهد بود . همچنين آزمايش هاي تشخيصي نوع زباله و ارزشيابي واقعي تركيبات آن امكان پذير نيست مگر با اعمال يك برنامه ريزي صحيح و تجزيه و تحليل اصولي كه بايستي با توجه به ضرورت در تكرارهاي متوالي انجام گيرد . تشخيص نوع و تعيين درصد مواد متشكله زباله عموما” مبتني بر استفاده مجددي است كه احتمالا” مورد توجه قرار خواهد گرفت (5).
در جدول شماره (5) مقايسه آناليز زباله در چند منطقه جهان ارائه گرديده است.
1-3-1-2- اندازه مواد تشكيل دهنده زباله :
جهت تعييت اندازه اجزاء و ذرات مختلف تشكيل دهنده زباله عمدتا از سـرند يا الـك استفاده مي نمايند. بر اساس اندازه ذرات كه در حقيقـت نوعي آزمايش فيــزيكي محسوب مي گردد، مي توان زايدات را به شرح زير تقسيم بندي نمود:
| ذرات ريز
اجزاء و ذرات متوسط اجزاء و ذرات بزرگ پسمانده هاي الك (سرريز) |
8 – 0 ميليمتر
40 – 8 ميليمتر 120 – 40 ميليمتر 120 > ميليمتر |
شناخت زباله هاي پسمانده الك يعني هرآنچه به سرريز سرند مشهور است براي عمليات دفع زباله قابل اهميت است . در كشورهاي مختلف اندازه هاي سرريز و يا الك متفاوت است . مثلا” در سوييس اين معيار از 5 تا 25 ميليمتر نوسان دارد .
علي الاصول انجام آزمايش نعيين اندازه به همراه آزمايش تعيين تركيبات مختلف زباله، كاري مطلوب بوده و در مجموع اطلاعات مناسبي را در اختيار طراحان سيستم مديريت مواد زائد جامد قرار مي دهد. براي انجام اين كار ابتدا مواد مختلف زباله در 3 گروه مهم طبقه بندي نمود .
| كشور يا منطقه
تركيبات |
شمال آفريقا | خليج فارس | آلمان | هلند | انگلستان | دمشق |
|
مواد آلي كاغذ ، مقوا و كارتن انواع پلاستيك شيشه فلزات منسوجات چوب نخاله هاي ساختماني ساير مواد جمع كل |
70 – 60 20 – 10 2 – 1 3 – 2 3 – 2 3 – 2 2 – 1 – 10 – 5 100 |
40 – 35 30 – 25 15 – 10 6 – 5 5 – 2 6 – 5 4 – 3 – 3 – 2 100 |
4/42 9/19 1/6 6/11 9/3 5/1 3/2 – 3/12 100 |
5/50 8/22 8/6 2/7 4/4 1/2 – – 2/6 100 |
6/30 2/31 2/5 8/3 3/5 1/4 – – 8/19 100 |
50 11 5 3 3 4 – – 21 100 |
جدول شماره (5) – مقايسه آناليز زباله در چندين منطقه جهان
1 – موادي كه قابل سوزاندن بوده يا مي توان از آنها كود ساخت مانند پسماندههاي سبزيجات، پارچه، كاغذ، كاه و علف .
2 – موادي كه منحصرا” قابل احتراق است مانند چوب و كارتن هاي ضخيم ، چرم و لاستيك، شاخ و استخوان و مواد مصنوعي .
3 – موادي كه نه قابليت سوزاندن داشته و نه قابل كودسازي هستند مانند آهن و فلزات، سنگ و سفال و چيني و شيشه .
انــدازه و ابعاد مواد تشكيل دهنده زباله در امر بازيابي مواد بويژه با ابزار مكانيكي نظير غربال هاي سيمي و جداكننده هاي مغناطيسي بسيار مهم است .
1-3-1-3 – ميزان رطوبت زباله :
ميـزان رطوبت موجود در زباله معمولا” بصورت مقدار رطوبت موجود در واحد جرم ماده خشك و مرطوب بيان مي شود . در روش اندازه گيري وزن مرطوب، رطوبت نمونه برحسب درصدي از وزن ماده مرطوب و در روش وزن خشك برحسب درصد ماده خشك محاسبه مي گردد كه البته استفاده از روش وزن مرطوب در مديريت زباله مرسوم تر مي باشد . رطوبت برحسب وزن مرطوب با استفاده از معادله زير تعيين مي گردد .
W – d
M = ( ) * 100
W
M = مقدار رطوبت برحسب درصد
W = وزن اوليه نمونه
.d = وزن نمونه بعد از خشك كردن در دماي 105 درجه سانتيگراد به مدت 24 ساعت
قابل توجه است كه انجام آزمايش شناخت ميزان رطوبت زباله بايستي براي نمونه هاي كاملا” تازه انجام گيرد . بديهي است تجزيه نمونه هايي كه در طول شب ذخيره شده باشند، بي اعتبار است .
علل سنجش رطوبت براي تعيين ارزش سوختي زباله از اهميت خاصي برخوردار است . همچنين براي ارزشيابي و ارائه طرق حمل و نقل و دفع زباله شناسايي ميران رطوبت و يا ميزان شيرابه زايي آن بسيار مهم و ضروري است .
مـيزان رطوبت زباله هاي شهري عموما” از 15 تا 50 درصد است كه در رابطه با تركيبات متشكله زبالـه، فصول مختلف سال، ميزان بارندگي و رطوبت هوا و ديگر عوامل محيطي قابل تغيير است .
1-3-1-4- جرم مخصوص زباله :
چگالي زباله در واقع نسبت وزن زباله به حجم فضاي اشغال شده توسـط آن مي باشد . واحد آن معمولا” برحسب كيلوگرم بر مترمكعب و يا پوند بر ياردمكعب بيان مي گردد .
جهت اندازه گيري جرم مخصوص زايدات جامد معمولا از ظروف و يا مخازن با حجم مشخص همانند بشكه 220 ليتري، استفاده نموده و پس از پر نمودن ظرفيت ظرف و دادن چند تكان پي در پي، وزن خالص زايدات ريخته شده را اندازه گيري و نهايتا با محـاسبـه نسـبت وزن به حجـم، چگالــي نمونــه را بدســت مي آورنـد.
1-3-1-5- ظرفيت نگهداري :
ظرفيت نگهــداري زباله كل رطوبتي است كه يك نمونه زباله بدون تاثير نيروي جاذبه زمين مي تواند در خود نگه دارد .
ظرفيت نگهداري مواد زباله در تعيين و محاسبه توليد شيرابه در زمين هاي دفن از اهميت خاصي برخوردار مي باشد زيرا در واقع آب مازاد بر ظرفيت نگهداري به صورت شيرابه از بافت زباله آزاد مي شود . ظرفيت نگهداري بستگي به درجه فشار اعمال شده و نوع تجزيه مواد دارد .
2-1-6- قابليت نفوذپذيري زباله متراكم :
قابليت هدايت هيدروليكي زباله متراكم شده نيز يك خاصيت مهم فيزيكي زباله مي باشد. بطور كلي حركت مايعات و گازها را در زمين هاي دفن به مقدار زيادي تحت تاثير اين قابليت نفوذ مي باشد .
قابليت نفوذپذيري زايدات جامد بستگي تام به خواص مواد جامد شامل از آنجمله، توزيع اندازه خلل و فرج، پيچ و خم، سطح ويژه و تخلخل دارد .
1-3-2- خواص شيميايي زباله :
اطلاعات در مورد تركيبات شيميايي زباله با توجه به روش نمونه برداري، تركيب مواد و اجراي روش هاي آزمايشگاهي براي انجام و ارزيابي فرآيندهاي مختلف مانند برنامه هاي دفع، بازيافت و حتي عمليات جمع آوري زباله ضرورت نام دارد .
اگر زباله بعنوان سوخت مورد استفاده واقع شود، مي بايست داراي چهار خاصيت اصلي باشد كه عبارتند از :
1 – آناليز تقريبي
الف) رطوبت (افت در 105 درجه سانتيگراد به مدت 1 ساعت)
ب ) مواد فرار (افت در 950 درجه سانتيگراد)
ج ) خاكستر (باقيمانده بعد از سوختن)
د ) كربن ثابت (مواد قابل احتراق باقيمانده بعد از خروج مواد فرار)
2 – نقطه گداخت خاكستر (1100 – 1200 درجه سانتيگراد)
3 – آناليز نهايي براي تعيين درصد كربن، هيدروژن ، اكسيژن، نيتروژن، گوگرد و خاكستر
4 – ارزش حرارتي (ارزش انرژي)
1-3-2-1- آناليز نهايي :
امروزه بخاطر موضوع انتشار تركيبات كلره در حين احتراق، تعيين مقادير هالوژن ها در آناليز نهايي مد نظر مي باشد . نتايج حاصل از آزمايش نهايي براي تعيين تركيب شيميايي مواد آلي زباله استفاده مي شود .
هــمچنين از اين آزمايشات براي تعيين مقدار مناسب C/N براي فرآيندهاي بيولوژيك نيز استفاده مي شود .
1-3-2-2- ارزش حرارتي :
در جدول شماره 6 مقادير معمول، ارزش حرارتي مواد مختلف زباله ذكر گرديده است .بطور كلي شناخت ارزش حرارتي زايدات جامد بعنوان يكي از مهمترين پارامترها در طراحي زباله سوزها مطرح بوده و عمدتا با اندازه گيري اين پلرلمتر در بافت زايدات جامد، امكان و يا عدم امكان استفاده از تجهيزات زباله سوزي، تعيين مي گردد.
اين پارامتر معمولا با واحدهاي BTU در سيستم اندازه گيري انگليسي و KJ/Kg در سيستم متريك بيان مي شود
1-3-2-3- مواد مغذي و ساير عناصر :
درصــورتيكه مواد آلي زباله بعنوان خوراك ورودي براي توليد كمپوست، متان، اتانول و فرآيندهاي تبديل بيولوژيك مورد استفاده واقع شوند. آگاهي از مواد مغذي و ساير عناصر از جمله فلزات سنگين براي ارزيابي و تعيين توازن و فعاليت ميكروارگانيسم ها از اهميت زيادي برخوردار است .
تركيب |
درصد پسمانده خنثي* |
انرژيKJ/Kg) )** |
||
| محدوده |
مقدارمعمول |
محدوده |
مقدارمعمول |
|
| زائدات مواد غذايي | 8 – 2 |
5 |
7000-3500 |
650 |
| كاغذ | 8 – 4 |
6 |
18600 – 11600 |
16750 |
| كارتن | 6 – 3 |
5 |
17450 – 13950 |
16300 |
| پلاستيك | 20- 6 |
10 |
27200 – 27900 |
32600 |
| منسوجات | 4 – 2 |
5/2 |
18600 – 15100 |
17450 |
| لاستيك | 20- 8 |
10 |
27900 – 20900 |
23250 |
| چرم | 20 – 8 |
10 |
19800- 15100 |
17450 |
| زائدات ناشي از باغچه و فضاي سبز | 6 – 2 |
5/4 |
18600 – 2300 |
6500 |
| چوب | 2 –6/0 |
5/1 |
19800 – 17450 |
18600 |
| تركيبات آلي گوناگون | 8 – 2 |
6 |
26000 – 11000 |
18000 |
| شيشه | **99 – 96 |
98 |
250 – 100 |
150 |
| قوطي كنسرو | **99 – 96 |
98 |
1200 – 250 |
700 |
| فلزات غيرآهني | 99 – 90 |
96 |
||
| فلزات آهني | **99 – 94 |
98 |
1200 – 250 |
700 |
| خاكستر، آجر و عيره | 80 – 60 |
70 |
11650 – 2300 |
7000 |
| زايدات شهري |
12800 – 9300 |
10500 |
||
* بعد از احتراق
**براساس مواد دورانداختني
جدول شماره (6) – ارزش حرارتي مواد مختلف
1-3-3- خواص بيولوژيكي زباله :
بغيرازپلاستيك؛لاستيك و چرم ؛ بخش مواد آلي زباله را مي توان به شكل زير تقسيم بندي نمود :
1 – تركيبات محلول در آب مانند شكر ؛ اسيدهاي آمينه و اسيدهاي آلي .
2 – همي سلولزي (تركيبات قندي پنج و شش كربني متراكم) .
3 – سلولزي (مانند گلوكز و تركيبات متراكم قندي شش كربني) .
4 – چربي ها ، روغن ها و موم ها (استرهاي الكل ها و اسيدهاي چرب با زنجيره بلند مي باشند) .
5 – ليگنين و مواد پلي مري حاوي حلقه هاي معطره .
6 – ليگنوسلولز (تركيب ليگنين و سلولز) .
7 – پروتئين (زنجيره هاي اسيدهاي آمينه) .
مهم ترين خاصيت مـواد آلي زباله اين است كه در فرآيندهاي بيولوژيكي مي توانند به گازها و مواد معدني و مواد آلي بي اثر تبديل شوند . توليد بو و جلب مگس از جمله خواص فسـادپذيري زباله اسـت كه در ارتـباط با مـواد آلـي زباله مي باشند .
1-3-3-1- قابليت تجزيه پذيري بيولوژيكي مواد آلي :
مــواد جامد فرار اغلب بعنوان معيار قابليت تجزيه بيولوژيكي بخش آلي زباله مورد استفاده قرار مي گيرند . همچنين از مقدار ليگنين موجود در زباله براي برآورد قابليت تجزيه پذيري بيولوژيكي طبق معادله زير استفاده مي شود .
BF = 0.83 – 0.028 Lc
BF = بخش قابل تجزيه بيولوژيك برحسب جامدات فرار
Lc = مقدار لينگين مواد فرار كه برحسب درصد وزن خشك بيان مي شود.
در جدول شماره 7 قابليت تجزيه پذيري بيولوژيك تركيبات موجود در زباله براساس درصد ليگنين نشان داده شده است .
1-3-3-2- توليد بو :
به هنگامي كه زباله به مدت زياد تا قبل از جمع آوري ذخيره شود و همچنين در ايستگاههاي انتقال و زمين هاي دفن توليد بو مي نمايد . توليد بو در مرحله ذخيره سازي خصوصا” در شرايط آب و هواي گرم بيشتر مي باشد . كلا” توليد بو ناشي از تجزيه بيهوازي مواد آلي موجود در زباله است . بطور مثال تحت شرايط بيهوازي سولفات به سولفيد احياء شده كه متعاقبا” با هيدروژن تركيب و تشكيل H2S مي دهد، كه تركيبي با بوي بد مي باشد .
در ابندا رنگ سياه زباله دفن شده در زمين بخاطر تشكيل سولفيد فلزات تحت شرايط تجزيه بيهوازي است، كه باعث بروز مشكلات ناشي از بو در اينگونه مراكز مي گردد .
1-3-3-3- رشد مگس :
در طول تابستان و در طي شرايط آب و هواي گرم ؛ در مرحله ذخيره سازي زباله يكي از مشكلات مهم مسئله رشد مگس مي باشد.مگس كمتر از دو هفته بعد از بيرون آمدن از تخم بالغ مي شود . مراحل رشد مگس مطابق با جدول شماره 8 ميباشد.
تركيبات |
مواد جامد فرار (VS)
درصد از كل جامدات (TS) |
ليگنين موجود (Lc)
درصدي از VS |
بخش قابل تجزيه بيولوژيك
(BF) |
| مواد زائد غذايي
كاغذ روزنامه كاغذهاي اداري كارتن موادزائدباغچه وفضاي سبز |
15 – 7
00/94 4/96 00/94 90 – 50 |
4/0
9/21 4/0 9/12 1/4 |
82/0
22/0 82/0 47/0 72/0 |
جدول شماره (7) – قابليت تجزيه پذيري تركيبات زباله براساس درصد ليگنين
| تكامل تخم
اولين مرحله لاروي دومين مرحله لاروي سومين مرحله لاروي مرحله بلوغ جمع |
12 – 8 ساعت
20 ساعت 24 ساعت 3 روز 5 – 4 روز 11 – 9 روز |
جدول شماره (8) – مراحل رشد مگس
رشد مگس در مخازن ذخيره سازي بستگي به اين واقعيت دارد كه اگر لاروها در مرحله رشد باشند حتي هنگاميكه مخازن را تخليه مي نمايند باقيمانده آنها قادرند رشد كرده و تبديل به مگس شوند . لذا جهت مبارزه با مگس آگاهي از چرخه توليد آن بسيار ضروري است .
منابع :
1 – چوپانگلوس جرج ؛ تيسن ؛ هيلاري – الياس رولف“ مديريت مواد زائد جامد ” جلد دوم -ترجمه مهندس منيره مجلسي – سازمان بازيافت و تبديل مواد
2 – چوپانگلوس جرج؛ تيسن ؛ هيلاري – الياس رولف “ مديريت مواد زائد جامد ” جلد اول، ترجمه دكتر محمدعلي عبدلي – سازمان بازيافت و تبديل مواد
3 – عباسپور ؛ مجيد، مهندسي محيط زيست،مركز انتشارات دانشگاه آزاد اسلامي
4 – عمراني ؛ قاسمعلي،زباله و دفع بهداشتي آن چاپ 2000
5 – عمراني ؛ قاسمعلي مواد زائد جامد، مركز انتشارات علمي دانشگاه آزاد اسلامي
6 – طالب ؛ ناصر، بررسي عوامل و فاكتورهاي اساسي در احداث كارخانه كمپوست مقاله ارائه شده در اولين سمينار بازيافت و تبديل مواد
7 – Corbitt . Robert, Handbookof Environmental Engineering,Mc Graw–Hill,
8 – Peary , Howard , Rowe . Donald , Tchobanoglous . G, Environmental Engineering, Mc Grow – Hill
9 – Salvato , H , A, Environmental Engineering and Sanitation
10- Tchobanoglous , G , Theisen . H, Integrated Solid Waste Management,Mc Grow – Hill
11- Wentz , C . A, Hazardous Waste Management ,Mc Grow – Hill
12- WHO , Report on WHO Meeting Management of Waste from Hospitals
13- WHO Composition and Analysis of Urban Solid Waste
14- Bc Berlin Report for solid management of Tehran
[1] – Garbage
[2] – Rubbish
[3] Ash and Residues
[4] Demolition and Construction Waste
[5] Special Wastes
[6] Treatment – Plant Wastes
نویسنده : رضا مدنی شاهرودی
بازدیدها: 109
نقد و بررسی‌ها
هیچ دیدگاهی برای این محصول نوشته نشده است.