کتابها و مقالات مرتبط با دفع پسماند

توضیحات

بسمه تعالی
خلاصه ی مدیریتی طرح«الزامات جانمایی تأسیسات پردازش و دفع پسماند شهری
(مروری بر تجارب جهانی)

فهرست
معرفی طرح……………………………………………………………………………………………………………….3
قوانین بالادستی قابل استناد در پروژه……………………………………………………………………………………4
مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………..4
بیان مسئله………………………………………………………………………………………………………………..4
ضرورت طرح………………………………………………………………………………………………………………5
اهداف طرح……………………………………………………………………………………………………………….5
دامنه ی کاربرد طرح………………………………………………………………………………………………………6
روش شناسی مطالعه………………………………………………………………………………………………………6
تجربیات ملی……………………………………………………………………………………………………………..8
تجربیات بین المللی……………………………………………………………………………………………………….9
نتایج…………………………………………………………………………………………………………………….11

***

به اطلاع پژوهشگران و علاقمندان به حوزه محیط زیست و پسماند می رساند اصل مقالات را می توانید از سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران دریافت نمایید و در اینجا به منظور اطلاع از چنین پژوهشی بخشهایی از نتایج  این پزوهش قرار داده شده است

3
معرفی طرح
عنوان پروژه
الزامات جانمایی تأسیسات پردازش و دفع پسماند شهری
(مروری بر تجارب جهانی)
کارفرمامرکز مطالعات و برنامه ریزی شهرداری تهران
بهره بردارسازمان مدیریت پسماند
مدیر طرح دکتر مهدی جلیلی قاضی زاده
مشاور طرح دانشگاه شهید بهشتی
 

4
قوانین بالادستی قابل استناد در پروژه
1. قانون مدیریت پسماندها و آیین نامه اجرایی آن؛
2. ضوابط زیست محیطی محلهای دفع پسماندهای عادی؛
3. دستورالعمل ارزیابی فنی و ضوابط زیست محیطی محل های دفن پسماندهای عادی و ویژه؛ و
4. ضوابط استقرار واحدهای خدماتی(با تأکید بر واحدهای پردازش و دفع پسماند).

مقدمه
شناسایی بهینه ترین محل جهت استقرار تأسیسات پردازش و دفع نهایی پسماند شهری یکی از پیچیده ترین مسائل در
برنامه ریزی برای سیستم مدیریت پسماند شهرها است.این پیچیدگی از منظرهای مختلفی برمیآید که میتوان آنها را
در سه دسته ی کلی بدین شکل دسته بندی کرد: (1) قبول عام (با درنظرگرفتن مسائل نگرشی که حول تأسیسات
پردازش و دفع پسماند وجود دارد عموم مردم در برابر استقرار تأسیسات پردازش و دفع در مجاورت محل زندگیشان
مقاومت دارند), (2) مسائل محیطزیستی (تأسیسات پردازش و دفع پسماندچه به عنوان تأسیساتی که فرایندهایی در
آنها انجام میشود و چه به واسطه ی پردازش و دفع پسماند موجد پارهای مسائل و حساسیتهای محیطزیستی هستند)
و (3) مسائل اقتصادی (این تأسیسات برای اینکه عملکرد پایداری داشته باشند لازم است توجیه اقتصادی داشته باشند).
ازطرفی,نظر به گستردگی و اهمیت موضوع برای شهری مانند تهران, به ویژه با درنظرگرفتن محدودیت اراضی در
دسترس لازم است شرایطی برای استقرار این تأسیسات درنظرگرفته شود که مدیریت شهری بتواند از این تأسیسات در
جهت حفظ و ارتقاء کیفیت زندگی شهروندان استفاده کند. براین اساس, در این مطالعه به بررسی و مقایسه ی تجربیات
بین المللی در زمینه ی شناسایی بهینه ترین محل احداث تأسیسات پردازش و دفع نهایی از منظر الزامات و محدودیتهای
محیط زیستی پرداخته خواهد شدتا حداقل یکی از گرههای وضع موجود شهر در مقایسه با تجربیات بین المللی بهتر
شناخته شود.
بیان مسئله
شناسایی مناسب ترین یا بهینه ترین محل جهت استقرار تأسیسات پردازش و دفع نهایی پسماند شهری ضمن اینکه از
اولین مراحل برنامه ریزی و توسعه ی تأسیسات مذکور است, از پیچیده ترین مسائل آن نیز است. چرا که شناسایی محلی
بهینه,چه از منظر اثرات بر محیطزیست و چه از منظر اقتصاد, در عملیك فرایند تصمیم گیری پیچیده و زمانبر با
مجموعه متنوع و گاه ناشناخته ای از عوامل دخیل است. به طورکلی ,فرایندهای متداول ِ انتخاب محل تأسیسات,در عمل
هر نوع تأسیساتی عبارت از دو مرحله است: (1) شناسایی مکان های بالقوه با غربالگری اولیه و (2) ارزیابی نتایج مرحله ی
قبل با توجه به محدودیتهای محیطزیستی,اقتصادی ,مهندسی, مالی و قانونی. مرحله دوم از آن جهت اهمیت دارد که:

5
1.ارزیابِی نا درست یا ناقص منجر به تأثیرمنفیبر عناصر اقتصادی,اکولوژیکی و بهداشت ِ محیطی میشود؛
2.الزامات و مقررات قانونی میتواند بر هزینه ها ی اقتصادی ,محیطزیستی,بهداشتی و اجتماعی تأثیر بگذارد. در
نتیجه,چنین الزاماتی علاوه بر اینکه بایدشفافیت داشته و غیرقابل تفسیر باشند, لازم است هم تجربیات پیشین ملی
و جهانی را مد ِ نظر قرار دهند و هم مبتنی بر تحقیقات و پژوهشهاِی علمِی محلی باشند؛
3.در نهایت,تصمیمات مرتبط با جانمایی تأسیسات مدیریت پسماند اغلب و در همه ی جوامع با مخالفت جامعه
محلی روبرو میشود.
براین اساس,یکی از راههای اولیه ی بهینه سازی فرایند بررسی تجربه ی کشورهای دیگر از منظر الزامات و محدودیتهای
قانونی و مقایسه ی آن با الزامات و محدودیت های ملی است. در نتیجه,در مطالعه ی حاضر تلاش شده است تا با ورود به
تنها این بخش ِ محدود به مسیردشوار جانمایی بهینه ی تأسیسات مدیریت پسماند نوریِ دستکم اولیه تابانده شود.
ضرورت طرح
موضوع مهمی که شهری چون تهران با دست به گریبان است عبارت است ازمحدودیت منابع, به ویژه زمین. محدودیت
مذکور هم جنبه ی دسترسی و هم جنبه ی مالی دارد. ضمن اینکه بایددرنظرداشت پس ازاستقرار تأسیسات در نقطهای
مشخص در عمل امکان جابجاکردن آن برای مدتی طولانی وجود ندارد, مگر با صرف هزینه های مالی و غیرمالی
جبران ناپذیر.همچنین استقرار نامناسب,حتی در صورت احداث درست از منظرفنی,به سرعت منابع آب, خاک و هوا را
تحت تأثیرقرار میدهد. به عنوان مثال میتواند با تشدیدعوامل فرساینده ی خاک همه ی محیطهای زیستی در مجاورت
و محدوده ی مستقیمِ تحت تأثیر را دچار افت کیفیت المانهای زیستی کند.بادرنظرداشتن موارد فوق شهرها و کشورهای
مختلف تلاش کرده اند به روشی بهینه برای متوازن کردن هزینه های مالی,محیطزیستی و دسترسیِ منابع دست پیدا
کنند. بررسی و تحلیل نتایج تجربیات جهانی در این حوزه پیش نیاز اصلی شناسایی,تعیین و اجرای چنین الزاماتی در هر
شهری است. این موضوع برای شهری چون تهران که از جوانب مختلف (مالی,محیطزیستی و منابع) دچار محدودیتهای
فراوانی است بیش از هر شهر دیگری در کشور نمود دارد.
اهدافطرح
1. شناسایی مهمترین مؤلفه های محیطزیستی ارزیابی در طرحهای استقرار تأسیسات مدیریت پسماند بر مبنای
تجربیات بین المللی؛ و
2. ارائه یپیشنهاد جهت بهینه سازی معیارهای محیطزیستی استقرار تأسیسات پردازش و دفع پسماند شهری.

6
دامنه ی کاربردطرح
دامنه ی کاربرد مطالعه ی حاضر را میتوان به دو بخش تقسیم کرد: (1) ماهیت الزامات استقرار مورد بررسی که عبارت
است از الزامات محیطزیستی استقرار تأسیسات و (2) نوع تأسیسات مورد بررسی.نظر به گستردگی و اهمیت موضوعات
و تأسیسات در تجربیات مختلف جهانی,در مطالعه ی حاضر تنها به بررسی الزامات و محدودیت های مرتبط با تأسیسات
متداول مدیریت پسماند پرداخته شده است. این تأسیسات عبارتند از:
1.تأسیسات دفع نهایی,مشخصا ً محلهای دفن (لندفیلها)؛
2.تأسیسات پردازش و دفع ِ حرارتی,مشخصا ً زبالهسوز؛
3.تأسیسات پردازش و دفع ِ بیولوژیکی,مشخصا ً کارخانجات تولیدکمپوست؛
4.تأسیسات پردازش و دفع ِ مکانیکی,مشخصا ً تأسیسات بازیابی مواد (MRF) ؛ و
5.ایستگاههای انتقال پسماند.
همچنین بنا بر ضرورت در مواردی که لازم بوده به تأسیسات دیگر پرداخته شده است.
روش شناسی مطالعه
در هر مطالعهای که به ارزیابی تجربیات جهانی با هدف مقایسه آن با تجربیات ملی یا محلی, میپردازد یکی از مهمترین
و پرچالشترین مراحل ِ کار انتخاب نمونه های مناسبی برای مقایسه است. دشواری مسئله در همان ابتدا و با عبارت
«نمونه های مناسب»خود را نشان میدهد. گرچه احتمالا ً روشهای گوناگونی برای انتخاب گزینه های مناسب از نظر هر
پژوهشگر وجود دارد, در مطالعه ی حاضر تلاش شده است به روشی نظام مند نمونه هایی انتخاب شود که از جنبه های
مختلف بیشترین مشابهت را با تهران داشته باشد؛ یعنی«نمونه ای مناسب»مقایسه با شرایط ایران و تهران خواهد بودکه
در یك یا چند زمینه, که در ادامه تشریح خواهد شد با شرایط ایران و تهران«مشابهت»داشته باشد. براین اساس, روش
کار در مطالعه ی حاضر را میتوان در مراحل زیر خلاصه کرد:
1.جمع آوری اطلاعات اولیه: در این بخش تمام اطلاعات و دادههای موجود و در دستر س ِ مرتبط با الزامات
استقرار تأسیسات پردازش و دفع پسماند شهری جمع آوری شده تا در مراحل بعد به توان از آن استفاده
کرد.
2.دسته بندی و تحلیل اطلاعات: در این مرحله تلاش شده دادهها طبقه بندی شود تا بتوان مبنای مناسب
و قابل فهمی برای مقایسه تهیه کرد. این طبقه بندی در دو سطح انجام شده است( :۱)الزامات استقرار بر
مبنای موضوعات هدف، و(۲)نسبت تأسیسات هدف با طبقه بندی انجامشده در سطح اول.

7
3.تعیین معیارهای بررسی و مقایسه: این مرحله دشوارترین مرحله از کل مطالعه است؛ چرا که انتخاب
و قابل ی لّ عم ی معیارهای مشابهت باید مبنای دفاعی داشته مبنای عمل قرار   باشد. آنچه در پژوهش حاضر
گرفته انجام یك عملیات غربالگری چندسطحی است:
1.توسعه یافتگی: در این سطح کشورهای همسطح و با سطح توسعه یافتگی متفاوت با ایران انتخاب
شده اند تانتیجه مقایسه جامع باشد (کشورهای توسعه یافته ودرحال توسعه ی قوی و متوسط)؛
2.دستر سی به اطلاعات؛
3.جمعیت شهر: در این سطح و پس از جمعبندی اطلاعات کشورها و تأسیسات هدف مجموعه ای
از شهرها براساس سطحی از جمعیت انتخاب شده اند(بیش از یک میلیون نفر، معادل جمعیت
کلانشهر)؛
4.مساحت شهر: این معیار بیانرگر اطلاعایردر مورد شهر، مانند میزان دستسی به زمی ر و رشد
اقتصادیاست؛در نتیجه، برای انتخاب گزینه های مناسب قابل استفاده است(حداقل۶۰۰
کیلومتر مربع)؛
5.کمّیت پسماند: کمّیت پسماند تولیدی علاوه بر اینکه خود شاخصی برای رشد اقتصادی است،
میتواند به عنوان معیاری برای دشواری مواجهه با موضوع مدیریت پسماند باشد(روزانه بیش
۹۵۰تن)؛
6.نوع ضوابط و دستورالعملها: دستورالعملهای کشورهای مختلفی عملکرد محور اند و یا
مقدارمحور. این معیار خود سندی برای شناخت متران توسعه ساختار ِ یافتگ و توان اجرای
یا شهری است. ی لّ م ر حکمرای
4.تعیین شهرها و تأسیسات منتخب: در این مرحله با جمعبندی نتایج مطالعه در مراحل قبل دو دسته
اطلاعات انتخاب میشود تا در مراحل بعد با جزئیات بیشتر ی مورد کنکاش قرار گرفتند( :۱)شهرها بر مبنای
میزان مشابهت( و ،۲)تأسیسات هدف بررسی در هر شهر.
5.بررسی تفصیلی: دراین بخش به دو سؤال عمده پاسخ داده شده:(۱)ادر مرحله ی جانمایی ، شهر مختلف
لّ پایبند بوده یا محی لّ چه میزان به الزامات ماند؟ و(۲)در صورت تخطی از الزامات برای ی ، چه راهکارهای
آوردن الزامات حفاظت از محیطی زیست، بهداشت و سلامت عمومی به گرفته کارشده است؟
6.جمعبندی و ارائه پیشنهاد: در این مرحله با جمعبندیبرای ر نتایج بررسی تجربیات جهایاستقرار
تأسیسات مختلف مدیریت پسماند در دو سطح ِ (۱و ( ر ) الزامات قانوی۲و مقایسه آن با ی ) تجربیات اجرای
ر
در ایران میزان انطباق تجربیات بی ی الزامات جانمایلّ با شر ایط تهران سنجیده شده است. الملدر نهایت،
با جمعبندی نتایج مطالعاتو مقایسه ر مراحل پیشیی آن با شر ایط شهر تهران در صورت نیاز
در جهت اصلاح ضوابط و دستورالعمل ی پیشنهادهایارائه شده است. ی لّ ِ م ر های قانوی

8
تجربیات ملّی
تجربیات موجود در ارتباط با تدوین مقررات مرتبط با استقرار تأسیسات مدیریت پسماند را میتوان به سه دسته ی کلی
تقسیم کرد:
۱. ضوابط استقرار: ضوابط استقرار مستقیما ً به موضوع الزامات استقرار تأسیسات میپردازند. این ضوابط عملا ً موضوع
مقایسه ای هستند که هدف مطالعه ی حاضر است. مهمترین و تنها ضابطه ی استقرار در این رابطه عبارت است از
ضوابط و معیارهای محیطزیستی استقرار واحدهای خدماتی ایران,مصوب سال1398سازمان محیطزیست.
۲. ضوابط فنی و اختصاصی تأسیسات مدیریت پسماند: این ضوابط برخلاف دستههای دیگر تنها به یك
تأسیسات خاص مانند محلهای دفن میپردازند و از این منظر تمام شرایط تأسیسات مذکور, از الزامات استقرار تا
الزامات طراحی و ساخت را مورد بررسی قرار میدهند. درحالحاضر از این دست الزامات مرتبط با تأسیسات مدیریت
پسماندتنها الزامات فنی استقرار, طراحی و ساخت محلهای دقن (لندفیل) در ایران تدوین و منتشر شده است که
لازمالاجرا است.
۳. ضوابط حفاظت از پیکره های محبطزیستی: این دست ضوابط با هدفی متفاوت از الزامات استقرار تأسیسات به
طور عام و تأسیسات مدیریت پسماند تدوین و اجرا شدهاند و هدفشان حفاظت از پیکرههای محیطزیستی چون
منابع آب مانند رودخانهها و تالابها است. همچنین این ضوابط معمولا ً توسط نهادهایی جدا ازشهرداریها یا سازمان
حفاظظت از محیطزیست مانند وزارت نیرو تدوین شدهاند.
با توجه به تنوع دسته بندیهای فوق در مقایسههای انجام شده با تجربیات بین المللی تمام این نوع ضوابط مد نظرقرار
گرفته شده است.
گرچه
ضوابط و معیارها ی محیط زیرست استقرار واحدها یر خدمای
ایران، به عنوان مهمموجود ی لّ ترین ضوابط م
در حوزهی طرحتوانسته با ایجاد وحدت رویهانواع تأسیسات از ایجاد آشفتگ در یگ از مهم ی در جانمایترین
مراحل برنامهاست که در کلان ر ریزی تأسیسات مدیریت پسماند اجتناب کند، دارای نقاط ضعفچون ی شهرهای
تهران تنگناهای فرابرای مدیریت شهری ایجاد کرده. مهم ر وایترین نقاط ضعفعبارتند از:
1.نبود نگاه تخصصینشان می ر : بررسی تجربیات جهایدهد در عمل بجای اینکه دستورالعمل یا ضابطهای
طیف گستر ده ی لّ برای جانمای کای از تأسیسات در نظر گرفته شودیاست ضوابط مربوط به جانمای ر ، بهت
هر تأسیسات در دستورالعملخاص همان تأسیسات ر های فتارائهشود. دستورالعملاین ی هایچنی ر تمام
ضوابط مربوط به جانمایی ، طراحی، ساخت، بهرهخاص، مثلا ً کارخانه ر برداری و کنتر ل تأسیسایی تولید
کمپوست را یكو بهره ر ر جمیع شر ایط فت ر گرفیجا و با در نظربرداری ارائه میکند؛ شر ایطیکه علاوه بر
اینکه تأثت طراحی و تکنولوژیهای موجود را در نظر میرر تغیتات تکنولوژیك نت ر گرفیگتد جا را برای درنظر
باز میکند.

9
2.مبنای محاسبه ی فواصل از کاربریهای مسکوی: در مورد حفظ فاصله ی ایمن تأسیسات از مناطق
مسکوی  ، مبنای محاسبه در این ضوابط مرز و حریم منجر به این ی شهر است. استفاده از چنین مبنای
میشود که عملا ً تمام تأسیسات خارج از محدوده ی شهر واقع شوند، درحالی که تجربیات جهانی نشان
میدهد ملاك اصلّی باید فاصله از مرز ساختمانها باشد. این نقطه پتانسیل بسیار ر ی ضعف علاوه داشی
ر
بالا برای ازبی بردن ضفه ی اقتصادی تأسیسات مختلف (با افزایش چشمگت فواصل حمل)، در مواردی
باعث از معنا تهی شدن تأسیسات میشود؛
3.جامعنبودن تأسیسات هدفاشاره ر : واحدهای خدمایشده در این ضوابط تمام تأسیسات مدیریت
پسماند را پوشش نمیآن ی گمی مدیریت شهری برای جانمایدهد، موضوعی که باعث شدردسته از
تأسیسات میشود. مهمترین تأسیسای ر که به آن اشاره نشده تأسیساتMRFاست؛ و
4.بسته بودن در مقابل تغیرات تکنولوژیک و نوآوریهای رفتدر جهت حفظ محیطزیست: ضوابط استقرار
ایران هیچ برای پیشر فت ی جایهای تکنولوژیك در ساخت، بهرهبرداری و کنتر ل انتشارات تأسیسات مدیریت
پسماند باز نکرده است. در نتیجه، به عنوان مثال با زباله سوزی مدرن و پیشر فته با کمترین میزان انتشار
آلاینده ها همانگونه روبرو میشود که با زباله از نسل ی سوزهایهای قدیمیتر.

تجربیات بین المللی
از منظر تواتر اشاره، نشان می ر بررسی تجربیات جهایدهد دو معیار (۱) فاصله از کاربری و ( ر های مسکوی۲)
کاربریهای حساس، مهم هستند که تقریبا ً تمام دستورالعمل ی ترین معیارهای ها و ضوابط کشورهای دیگر به آن
اشاره کرده اند؛ این درحالی است که در ارتباط با دیگر معیارهای این مسئله وجود ندارد و دستورالعملهای
کشورهای از آن ر لّ به بخش مختلف به فراخور شر ایط محرها اشاره کرده و به بخشهای دیگر اشاره نکرده اند.
همچنی ر این دو معیار خود مهم تأسیسات مدیریت پسماند را ایجاد ی ترین تنگناهای مدیریت شهری در جانمای
میلّ از مقادیر ارائه ک ی کند.  .
بررسی تجربیات در این زمینه را میتوان به شکل زیر خلاصه کرد:
1.ارقام فاصله از کاربریهای مختلف در ضوابط استقرار ایران قابل مقایسه با کشورهای دیگر نیست.چرا
که فواصل از کاربری و حساس در ضوابط ایران در نسبت با حریم ر های مسکوی، مرز شهر ی ا بی ر این دو
سنجیده میشود، درحالی که درکشورهای دیگر فاصله اساسا ً از مرز ساختمان ها و کاربریها سنجیده
میشود.
2.کمترین داده موجود مربوط به زباله نشان می ر سوز و لندفیل است. بررسی تجربیات جهای دهد این دو بیش
از اینکه برمبنای دستورالعملهای مقدارمشو ی حور جانمایند برمبنای دستورالعملهای عملکردمحور
می ی جانمایشوند،بهدو دلیل عمده دارد: (۱) تکنولوژیپایه بودن (زبالهسوز) و (۲) وابستهبودن اعطای
مجوز به طراحی و اجرای برنامهپردازش، کنتر ل و پایش (زباله ی های جانتسوز و لندفیل). همچنی ر میتوان
بهدلی لّ دیگر اشاره کرد که گرچه جنبهی اقتصادی دارد اما بهتأسیسا ی شدت بر جانمایت لندفیل و
زباله سوز مؤثر است: فاصله ی حمل. از آن است فاصله ر جا که از منظر اقتصاد مدیریت پسماند، بهت
حمل از ایستگاه تا حد ممکن کم باشد، اتخاذ رویکرد عملکردمحور در تهیه ی های انتقال به مراکز دفع نهای

بازدیدها: 48